معرفی گونه آهو Goitred gazelle
نام فارسی: آهو
نام علمی: Gozella subgutturosa
نام انگلیسی: Goitred gazelle
نام‌های محلی: (بلوچی: آسک)(ترکی: جیران)(ترکمنی: توقر)(کردی: ماده کاسک، نر کلاسک)(لری، ک‍لاس)
آهو جثه متوسطی دارد. آهوهای نر شاخهای نسبتاً بلندی دارند که در محل اتصال به سر هم نزدیک می‌شوند سپس به طرف بالا از هم فاصله گرفته و انحناء پیدا می‌کنند. نوک شاخ‌ها قدری به سمت داخل پیچیده‌اند، شکل شاخ‌ها قدری «S» مانند و از جلو شبه چنگ است. بلندترین شاخ آهو مربرط به منطقه اشتهارد کرج است که 45 سانتی‌متر طول دارد. آهوهای ماده معمولاً فاقد شاخ‌اند (در شوشتر و میش داغ در استان خوزستان 2 آهوی ماده که شاخهای کوچکی داشتند مشاهده شده) در فصل تابستان موها کوتاه و شنی رنگ و در زمستان موها بلندتر و متمایل به قهوه‌ای است. زیر بدن و کفل‌ها سفیدند موهای دم نسبتاً بلند رنگ است. رنگ آهوهای مسن به خصوص نرها روشن‌تر و گاهی کرم رنگ است. در زیر گلوی آهوها به ویژه نرها برآمدگی گواتر مانندی مشاهده می‌شود.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ویژگی‌های ظاهری آهو
طول سر و بدن 90 تا 115 سانتی‌متر، طول دم 16 تا 20 سانتی‌متر، ارتفاع بدن 70 تا 80 سانتی‌متر و وزن 20 الی 45 كیلوگرم است. نرها دارای شاخ هستند و طول شاخ آنها 25 تا 45 سانتی‌متر است. شاخ‌ها سیاه رنگ، باز شده و شكلی شبیه S را به وجود می‌آورند که به طرف پشت خم شده و نوک آنها به داخل می‌پیچند. ماده‌ها اغلب بدون شاخ هستند ولی در غرب کشور ماده آهوانی با شاخهای كوتاه دیده می‌شوند. نرها در زمان جفت‌گیری دارای برآمدگی غده مانند در زیر گلوی خود هستند. دست و پایی بلند و دمی كوتاه دارد. موهای بدن در فصل گرما كوتاه و شنی رنگ و در فصل سرما بلند و مایل به قهوه‌ای است. موهای دم سیاه و زیر بدن و كفل‌ها سفید است. رنگ بدن آهوان مسن‌تر روشن‌تر است.
ویژگی‌های زیستی آهو
آهو حس بویایی و بینایی قوی دارد. به صورت اجتماعی زندگی كرده و گله‌های كوچک و در برخی موارد بزرگ، در برگیرنده صدها یا هزاران فرد، تشکیل می‌دهند (تعداد افراد یک گله ممکن است از 300 رأس تجاوز کند). اغلب در صبح و عصر مشغول چرا بوده و در ساعات گرم روز در پناه بوته‌ها استراحت می‌کند. در برخی موارد شب‌ها نیز فعالیت می‌كند.
تغذیه آهو: آهو گیاه‌خوار و نشخواركننده است. از علوفه و بوته‌ها تغذیه می‌کنند. در مناطقی که از امنیت کافی برخوردار باشد گاهی اوقات به خصوص در فصل پاییز و زمستان که علوفه سبز کمیاب است، به مزارعی نظیر گندم، یونجه، چغندر و صیفی جات دستبرد می‌زنند. در منطقه حفاظت شده کالمند یزد، گاهی آهوها به درختان جوان پسته خساراتی وارد می‌سازند. در منطقه حفاظت شده بیدوئیه کرمان نیز آهوها اغلب در مزارع گندم مشاهده می‌شوند.
شکار آهو: سرعت بسیار بالایی در دویدن دارد و می‌تواند با سرعت 80 کیلومتر در ساعت بدود. مسیر مشخصی را برای فرار در نظر می‌گیرد و حتی با دیدن انسان و یا اتومبیل در جلوی خود حاضر به تغییر مسیر نیستند. شکارچیان از این خصوصیت آهوها استفاده نموده زاویه حرکت و سرعت اسب (به تازگی اتومبیل و موتور سیکلت) خود را طوری تنظیم می‌کردند که در مسیر عبور آهوها قرار بگیرند (به این عمل دماغ گرفتن آهو می‌گویند.) یکی دیگر از روش‌های سنتی شکار آهو، آهو گردانی است. در این روش تعدادی شکارچی با در نظر گرفتن جهت وزش باد در مسیر احتمالی عبور آهوها استتار می‌نمایند سپس یک شخص با تجربه که «آهو گردان» نامیده می‌شود از پشت به آهوها نزدیک می‌شود و طوری آنها را هدایت می‌کند که از مسیری که شکارچیان کمین کرده‌اند، عبور نمایند.
مهاجرت آهوها: دارای مهاجرت فصلی زمستانه به مناطق گرم‌تر هستند. تا چندین سال قبل همه ساله با سرد شدن هوا هزاران رأس آهو از دشت‌های زنجان و قزوین مانند دشت سهرین به مناطقی مانند سیاه پرده واقع در منطقه حفاظت شده کویر و دشت‌های مجاور آن مهاجرت می‌کردند.
تولید مثل آهوها: در مناطق گرمسیر اوایل پاییز و در مناطق سردسیر در اواخر پاییز جفت‌گیری می‌کند. در این فصل بین نرها جدال‌های سختی در می‌گیرد. نرهای قوی معمولاً چند ماده را در اختیار می‌گیرند و با همگی آنها جفت‌گیری می‌کنند. مدت آبستنی حدود 170 روز است 2 تا 3 بچه به دنیا می‌آورد. بچه‌ها حدود 3 كیلوگرم وزن دارند. در چند روز اول بچه‌ها را بین بوته‌ها مخفی می‌کند ولی در موقع چرا زیاد از آنها فاصله نمی‌گیرد. چنانچه دشمن به بچه‌ها نزدیک شود مادر با حرکات مختلف سعی در جلب نظر و کشاندن دشمن به سمت خود می‌کند. بچه‌ها تا حدود 5 ماهگی شیر می‌خوردند. پس از یک و نیم سالگی بالغ می‌شوند.
عمر آهو: طول عمر در طبیعت حدود 12 سال است. طعمه خواران طبیعی این گونه در ایران شامل گرگ، پلنگ، یوز وكاراكال است.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی آهو در ایران
این گونه از پستاندارارن ایران در انواعی از زیستگاه‌های نیمه بیابانی، استپی، بوته‌زارها و درخت‌زارها زندگی کرده و دشت‌ها و تپه‌ماهورهای پوشیده از درمنه را ترجیح می‌دهند. در گذشته در اكثر مناطق دشتی ایران یافت می‌شد ولی امروزه به دلیل شكار بی‌رویه و تخریب زیستگاه‌ها، نسل این گونه تقریباً در مناطقی که حفاظت‌شده نیستند، نابود شده است. در حال حاضر شمار آهوان ایران کمتر از 20 هزار فرد برآورد می‌شود.
پراکنش جهانی
پراکندگی آهو در جهان در عربستان، پاکستان، تبت، ترکمنستان، ترکیه و ایران است.
آثار و نمایه‌های آهو
ردپای آهو: ردپای آهو به واسطه شکل ظاهری قلب مانند آن، فاصله کم شکاف سم‌ها و پینه‌های انگشتی نسبتاً گرد قابل تشخیص است. ردپای نر و ماده کاملا مشابه و دارای 4.5 تا 5 سانتی‌متر طول و 3.5 تا 4 سانتی‌متر عرض هستند.
الگوی رد‌پا آهو: آهو معمولاً به صورت راه رفتن حرکت می‌کند که در این حالت فاصله بین 2 پا باریک و طول گام‌ها 60 تا 90 سانتی‌متر است، اما در هنگام یورتمه رفتن به 140 سانتی‌متر و در هنگام تاختن تا 4 متر نیز افزایش می‌یابد. در اثر پای حاصل از تاختن شکاف بین سم‌ها بازتر دیده می‌شود. در هنگام راه رفتن عموماً پا را درست بر روی اثر دست می‌گذارد.
سرگین آهو: سرگین آهو گرد و سیاه رنگ و دارای طول تقریبی 2 سانتی‌متر است و به صورت توده‌ای دیده می‌شود.
وضعیت حفاظتی آهوها
دشمن طبیعی مهم آهو یوز، گرگ و کاراکال است. تا اواخر دهه 1350 تعداد زیادی آهو در اغلب دشت‌های کشور مشاهده می‌شد (برای مثال در سال 1356 متجاوز از 10 هزار رأس آهو در منطقه موته اصفهان، 7 هزار رأس اطراف دامغان و 5 هزار رأس اطراف سمنان وجود داشت). به علت شکار بی‌رویه‌ای که اغلب وسیله موتورسیکلت و اتومبیل در روز و شب صورت می‌گیرد و تبدیل زیستگاه‌ها به باغات و اراضی کشاورزی نسل آن تقریباً در تمام مناطقی که تحت حفاظت نیستند، نابود شده است. در حال حاضر بیشترین جمعیت آهو در پارک ملی بمو در فارس، پارک ملی گلستان، مناطق حفاظت شده بیدوئیه در کرمان، کالمند در یزد، شیر احمد در خراسان رضوی، جزیره خارک در بوشهر و سهرین در زنجان وجود دارد. در سال 1363 تعداد 30 رأس آهو توسط آقای ضیایی و با همکاری محیط‌بانان فارس از جزیره خارک زنده‌گیری و در جزیره کیش رها شدند. طبق آماربرداری انجام شده در سال 1373 تعداد آهوها به 250 رأس بالغ گردیده بود ولی از آن به بعد به علت محدود شدن زیستگاه جمعیت آنها رو به کاهش گذاشته است. در زمره گونه‌های حمایت‌شده سازمان حفاظت محیط زیست و در طبقه آسیب‌پذیر (VU) فهرست سرخ IUCN قرار گرفته است.
طبقه بندی گونه آهو
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
سایر اعضای خانواده گاوسانان را بشناسیم
خانواده گاوسانان
- گونه آهو
- گونه آهوی‌کوهی دره‌شوری
- گونه جبیر
- گونه کل و بز
- گونه قوچ اوریال
- گونه قوچ ارمنی
- گونه قوچ و میش هیبرید
- گونه قوچ اصفهان
- گونه قوچ لارستان
- گونه قوچ شیراز
- گونه قوچ اوریال افغان
- گونه قوچ اوریال بلوچ
- گونه قوچ البرز مرکزی
- گونه قوچ کرمان
External Features: HB 90-115 cm, T 16-20 cm, SH 70-80 cm and W 20-45 kg. Males have horns that can reach 25 to 45 cm in length. Black in color and sharply diverging, the horns form an “S” shaped, bending up backwards, and turning in at the tips. Females mostly lack horns but in western Iran females with short horns are observed. Males have a goiter like bulge on the throat during the mating season. Legs are long and tail is quite short. Fur is short and sandy in color during warm season and is replaced by thick and brownish fur in winter. The fur becomes lighter with increasing age
Biological Features: Goitered gazelles are herbivorous and ruminant animals with acute senses of smell and sight. These gazelles are gregarious and usually occur in small groups, but herds may number in the hundreds or thousands. They usually graze in early mornings and late afternoons and rest at mid-day in the shade of shrubs and bushes. But where they are heavily hunted, they become partly nocturnal. They are fast runners and choose a particular course for escape. Goitered gazelles undergo seasonal migrations throughout much of their range. Food consists of grasses, forbs, shrubs and sometimes agricultural products. Mating takes place in December or January when males gather females in their territory. Gestation lasts 5 to 6 months after which 2 to 3 calves are born. Newborns weigh about 3 kg and suckle their mother up to 5 months of age. They reach adulthood after about 2 years. Longevity in the wild is about 12 years. Natural predators include wolf, leopard, cheetah and caracal in Iran
Habitat, Distribution and Abundance: Inhabits a wide range of semidesert, steppe, bush lands and woodland habitats, usually preferring flat plains covered with Artemisia sp. In the past the species had a wide distribution in plains of Iran, however, due to poaching and habitat destruction has become extinct in non protected areas. The current population is estimated less than 20,000 in Iran.
Conservation Status: It is considered as a “Protected” species by Iran Department of Environment and “Vulnerable”(VU) by the IUCN Red List