راهنمای شناخت انواع زباله و دسته‌بندی آن‌ها

مطالع‌ی کامل این متن حدود 9 دقیقه زمان می‌برد.

زباله‌ها بر حسب نوع استفاده‎، چگونگی تولید آن‌ها، تاثیر آنها بر محیط اطراف و کاربرد آن‌ها بعد از بازیافت به دسته‌های متفاوتی تقسیم می‌شوند. در یک نگاه کلی همه‌ی زباله‌ها در دو دسته‌ی زباله خشک و زباله تر جای می‌گیرند اما هر یک از اینها خود دارای تقسیم‌بندی‌های دیگری نیز هست.
لازم است بدانید بسیاری از زباله‌ها در محیط‌های مختلفی تولید می‌شوند پس بدیهیست که بین دسته‌های زباله مشترک باشند: برای مثال زباله خشک هم در محیط‌های خانگی و هم در محیط صنعتی یا بیمارستانی و ... تولید می‌شوند. یا زباله‌های بهداشتی هم در دسته زباله‌های شهری قرار می‌گیرند و هم در دسته زباله‌های بیمارستانی. بنابراین تعاریفی که در ادامه گفته می‌شوند می‌توانند با هم هم‌پوشانی داشته باشند. آگاهی از ماهیت زباله‌ها و تاثیر آنها بر محیط کمک می‌کند تا بتوانیم آن‌ها را در دسته‌ی مناسب خود قرار داده و به درستی تفکیک نماییم.

انواع زباله‌ها:
زباله‌ شهری City/Urban Waste
زباله‌ تر wet waste
زباله‌ خشک Dry Waste
زباله‌ خانگی Household waste
زباله‌ عادی Normal waste
زباله‌ بهداشتی Sanitary waste
زباله‌ دارویی Pharmaceutical waste
زباله‌ صنعتی Industrial waste
زباله کشاورزی Agricultural waste
زباله‌ خطرناک Hazardous waste
زباله‌ بیمارستانی Hospital waste
زباله‌ الکترونیک Electronic waste
زباله‌ فضایی Space Waste
زباله‌ هسته‌ای و اتمی Nuclear Waste
زباله‌ ویژه Special waste

پسماندهای عادی Normal waste

به کلیه‌ی پسماندهایی گفته می‌شود که به‌طور معمول از فعالیت‌های روزمره‌ی انسان‌ها درشهرها، روستاها و خارج از آن‌ها تولید می‌شوند. از قبیل زباله‌های خانگی و نخاله‌های ساختمانی و ... که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد.

زباله‌های شهری City/Urban Waste

جمعیت مناطق شهری روزبه روز در حال افزایش است. این امر سبب مشکلات زیادی شده است؛ نظیر تولید مقدار زیادی زباله، آلودگی محیط زیست و در معرض خطر قرار گرفتن سلامت انسان‌ها و موجودات زنده. زباله‌های شهری بزرگترین گروه پسماند‌ها هستند. این گروه از زباله‌ها به دو دسته کلی زباله‌های خشک و تر تقسیم می‌شوند.

از مهم‌ترین انواع زباله‌های شهری عبارتند از:

زباله تر wet waste: زباله‌هایی که قابلیت فاسد شدن دارند و تجزیه پذیر هستند. اکثر آنها به خاطر سرعت فسادپذیری بالا توسط باکتریها می توانند خیلی زود به چرخه طبیعت برگردند و اکثرا به عنوان کود (کمپوست) استفاده می‌شوند. ضایعات غذایی به قسمتی از این نوع زباله ها می باشند که فاسدشدنی هستند و این بخش عمدتا از اضافات گیاهان و پسماند ناشی از طبخ غذا و مواد خوراکی به دست می‌آید. به همین دلیل به این نوع از زباله ها، پسماند غذایی و یا پسماند تر هم گفته میشود. این بخش از زباله ها اهمیت بالایی دارند چرا که عمده‌ی زباله ها از همین نوع هستند و همچنین فسادپذیری بالایی دارند که باعث تولید آلودگی و بیماری می شوند و باید نسبت به دفع آن خیلی سریع اقدام کرد. از جمله زباله‌های تر می‌توان به پوست میوه و سبزیجات، باقیمانده غذاهای پخته شده، روغن پخت و پز، پوست تخم مرغ، استخوان مرغ، گوشت و ماهی، تفاله چای و قهوه و … اشاره کرد.

زباله خشک Dry Waste: زباله یا پسماند خشک به موادی گفته می‌شود که پوسیده نمی‌شوند و تجزیه‌ناپذیر هستند‌. از جمله پسماندهای خشک می‌توان به انواع پلاستیک و ظروف یکبار مصرف، شیشه، آهن، فلزات، آهن، چوب، خاک اره، پارچه، مقوا، انواع کاغذ و مقوا، دستمال کاغذی، مبلمان منازل و ادارات، جعبه شیرینی، بسته‌های چیپس و پفک، اسفنج و ابر، انواع لامپ، سرامیک، آینه، بلور و چینی، سی‌دی و نوار کاست، ماشین حساب، لوازم کامپیوتر، تلفن و موبایل، تلویزیون و انواع وسایل برقی و … اشاره کرد. (توجه داشته باشید برخی از انواع زباله‌های خشک در دسته‌های دیگری چون زباله الکترونیکی، زباله خطرناک یا ... قرار می‌گیرد که در ادامه توضیح دادی شده‌است)

نخاله‌های ساختمانی Construction Waste: زباله‌هایی که در شهر تولید می‌شوند و جزو دسته‌ی زباله‌های شهری قرار دارند؛ زائدات حاصل از تخریب ساختمان، تعمیر اماکن مسکونی، تجاری، صنعتی، یا سایر فعالیت‌های ساختمان‌سازی هم جزء زباله‌های شهری محسوب می‌شوند.

خاکستر Ash: این نوع زباله باقیمانده حاصل از سوزاندن ذغال، چوب و سایر مواد سوختنی است که در برخی صنایع، پخت و پز و گرم کردن منازل بکار می‌رود.

زباله‌‌های خانگی Household waste

موادی که خانواده‌ها آن‌ها را مصرف کرده‌اند و دیگر برای‌ افراد خانواده کارایی ندارند، زباله‌های خانگی را تشکیل می‌دهند. همان‌طور که از اسم آن مشخص است این زباله‌ها حاصل مصارف خانگی هستند. زباله خانگی شامل زباله خشک، زباله تر، زباله بهداشتی و زباله‌های الکترونیکی‌ زباله‌های دارویی و زباله‌های خطرناک (مثل زباله‌های تیز و برنده یا باتری‌ها و لامپ‌ها) خانگیست.
میزان و انواع زباله ‌های خانگی از محلی به محل دیگر متفاوت است و به عواملی همچون سطح درآمد مردم، فرهنگ، ویژگی‌ها، عادات غذایی و آداب و رسومشان بستگی دارد. با وقوع انقلاب صنعتی، علاوه بر زباله‌های خانگی، زباله‌های صنعتی هم افزایش پیدا کرد.

زباله‌های بهداشتی Sanitary waste

مواردی همچون دستمال‌کاغذی‌های آلوده، ماسک و دستکش آلوده، پوشک کودکان و نوزادان، پدهای بهداشتی، چسب زخم‌ها و بانداژهای استفاده شده در منازل از زباله‌های بهداشتی محسوب می‌شوند.

زباله‌های کشاورزی Agricultural waste

پسماندهای ناشی از فعالیت‌های تولیدی در بخش کشاورزی از قبیل فضولات، لاشه‌ی حیوانات (دام، طیور، آبزیان) محصولات کشاورزی فاسد و غیرقابل مصرف، در دسته پسماندهای کشاورزی قرار می‌گیرند.

زباله‌‌های صنعتی Industrial waste

زباله‌های صنعتی به پسماندهای ناشی از فعالیت‌های صنعتی و معدنی و پالایشگاهی، صنایع گاز، نفت و پتروشیمی و نیروگاهی و امثال آن گفته می‌شود که دیگر در فرایند تولید کارایی ندارند و قابل استفاده نیستند. از قبیل براده‌ها، سرریزها و ... زباله‌های صنعتی ممکن است به حالت‌های جامد، مایع یا گاز باشند. مانند خاک و ماسه سنگ، بتن، فلزات، براده‌های چوب، مواد شیمیایی و حلال‌ها. بعضی از این زباله‌ها خطرناک هستند مانند زباله‌های سمی، قابل اشتعال، رادیواکتیو و واکنش‌پذیر. بنابراین شناسایی آن‌ها اهمیت زیادی دارد تا سلامت انسان‌ها و محیط زیست به خطر نیفتد. زباله‌های صنعتی خطرناک می‌توانند آب، خاک و هوا را به سرعت آلوده کنند و از این طریق هم به محیط زیست آسیب برسانند و هم سلامت انسان‌ها را به خطر بیاندازند. کارخانه‌ها و نیروگاه‌های صنعتی برای فعالیت به آب فراوان نیاز دارند، به همین خاطر بیشتر آن‌ها کنار دریاها و رودخانه‌ها تاسیس می‌شوند تا بتوانند به راحتی آب مورد نیازشان را تامین کنند اما زباله‌های آن‌ها هم وارد آب‌ها می‌شود و سبب آلوده شدن آب‌ها می‌شوند! گاهی زباله‌های صنعتی با زباله‌های شهری و خانگی ترکیب می‌شوند و فرایند تفکیک و جداسازی را با مشکل مواجه می‌سازند.

زباله‌های بیمارستانی یا زباله‌های عفونی Hospital waste/ Infectious waste

یکی از مهم‌ترین انواع زباله که دفع آنها حتما باید بهداشتی و با رعایت اصول ایمنی صورت گیرد، زباله‌های بیمارستانی هستند. به کلیه پسماندهای عفونی و زیان آور بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی و درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه، زباله‌های بیمارستانی گفته می‌شود. زباله‌های بیمارستانی با توجه به منشا آن‌ها، انواع گوناگونی دارند. مثلا زباله بخش عفونی یا اتاق عمل، با مواد زاید آزمایشگاه یا بخش رادیولوژی، متفاوت است. بسیاری از این زباله‌ها بیماری‌هایی دارند که به راحتی منتقل می‌شوند و یا ممکن است باعث آسیب رساندن به دیگران و محیط زیست شوند.

طبق یک بررسی، زباله‌های بخش‌های مختلف بیمارستان‌ها به چند گروه تقسیم می شوند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

• زباله‌های معمولی: زباله‌های مربوط به بسته‌بندی مواد و دیگر زباله‌های پرسنل.

• زباله‌های پاتولوژیکی: Pathological Wastes شامل بافت‌ها، اندام‌ها، قسمت‌های مختلف بدن و پنبه‌های آغشته به خون.

• مواد پرتوزا: Radioactive wastes شامل جامدات، مایعات و گازهای رادیواکتیو

• مواد زاید شیمیایی

• مواد زاید عفونی یا زباله‌های عفونی

زباله‌های دارویی Pharmaceutical waste

پسماند‌های دارویی محصولات دارویی منقضی‌‌ شده، استفاده نشده، ریخته و آلوده شده، واکسن‌ها و سرم‌هایی که دیگر کاربردی ندارند را در برمی‌گیرد. با توجه به ماهیت شیمیایی یا بیولوژیکی این پسماندها، باید با احتیاط دفع شوند. پسماند‌های دارویی همچنین شامل وسایل دور ریخته‌ شده به منظور جابه‌جایی داروها مثل بطری‌ها، شیشه‌ها و جعبه‌های داروهای منقضی ‌شده، دستکش‌ها، ماسک‌ها و لوله‌های اتصال دهنده‌ی به شدت آلوده می‌شود.

زباله‌های خطرناک Hazardous waste

زباله های خطرناک مانند انواع دیگر زباله‌ها تعریف‌های متفاوتی دارند، این زباله‌ها شامل مواد قابل اشتعال یا سمی هستند بنابراین به شدت به محیط زیست آسیب می‌زنند و برای سلامت افراد هم بسیار مضر هستند و می‌بایست در تفکیک این زباله‌ها دقیق عمل نمود.
تعریف سازمان حفاظت و بازیابی از زباله‌های خطرناک: ضایعاتی که در اثر مدیریت نامطلوب (جمع آوری، حمل و نقل، تصفیه و دفع) باعث مرگ ومیر موجودات یا شیوع بیماری‌های جبران ناپذیر و بالقوه خطرناک برای انسان، موجودات زنده یا محیط زیست شوند.
تعریف سازمان بهداشت جهانی: مواد زایدی که به دلیل خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی، جمع‌آوری، جابه‌جایی و دفع آنها مستلزم تدابیر خاصی است تا از بروز هر گونه تاثیر سوء بر محیط زیست و سلامت انسان جلوگیری کند. زباله‌های خطرنام عموما در دسته زباله‌های خشک هستند.

زباله‌های خطرناک معمولا یکی از مشخصات قابلیت انفجار، احتراق، خوردگی، واکنش‌پذیری و سمی بودن را دارند و اغلب تحت عنوان مواد زاید پرتوزا، پس مانده‌های شیمیایی، زایدات قابل اشتعال، زایدات بیولوژیکی و مواد منفجره دسته‌بندی می‌شوند. زباله‌های خطرناک خانگی شامل حشره کش‌ها و انواع سمومی است که برای از بین بردن حشرات استفاده می‌شوند. دماسنج، لامپ‌های فلورسنت، لوازم آرایشی، داروها، پسماندهای دارویی از جمله قرص‌های منقضی شده، پسماندهای تیز و برنده مانند ظروف شکسته، تیغ و سوزن رنگ و مواد بهداشتی یا ضدعفونی کننده‌ها یا مواد شیمیایی دیگر زباله‌های خطرناک خانگی هستند.

انواع زباله‌های خشک خطرناک: زباله‌های داروویی، زباله‌های بیمارستانی، زباله‌های الکترونیکی، زباله‌های فضایی و زباله‌های اتمی و هسته‌ای.

زباله‌های الکترونیک Electronic waste

این دسته از زباله‌ها، از خطرناک‌ترین زباله ها هستند که می‌توان آن‌ها را در زباله‌های شهری هم دید. زباله‌های الکترونیک شامل دستگاه‌های الکترونیکی مصرف شده و قطعات آنهاست؛ دستگاه‌هایی مانند شارژرها، تلفن،تلویزون، کامپیوتر، CD و ... که حاوی فلزات خطرناکی مانند سرب، کادمیوم و جیوه هستند. در صورتی که این زباله‌ها را پس از پایان عمر مفید، به شکل صحیح بازیافت نکنیم و به همین شکل در طبیعت رها سازیم، موجب آلودگی محیط زیست می‌شود. با توجه به سرعت پیشرفت تکنولوژی در عرصه کامپیوتر و الکترونیک، عمر مفید بسیاری از این ابزارها در جهان به 2 تا 3 سال کاهش یافته و این عدد در ایران احتمالا 5 سال است. در نظر داشته باشید که هم اکنون تعداد موبایل‌های موجود بسیار بیشتر از افراد است!!

زباله‌های فضایی Space Waste

این روزها فناوری فضایی در همه عرصه‌ها فعال است، حتی در عرصه‌ی تولید پسماند! زباله‌های فضایی بخش‌هایی از فضاپیماها، ماهواره‌ها و ... هستند که به عمد یا به سهو در فضا رها شده و دیگر کاربردی ندارند. اهمیت آن‌ها وقتی مشخص می‌شود که بدانیم با توجه به تعداد زیاد این قطعات و همینطور روند رشد سریع ماهواره‌ها و فضاپیماها، احتمال برخوردشان با ماهواره‌ها بیشتر خواهد شد.

زباله‌های هسته‌ای و اتمی Nuclear Waste

یکی از انواع زباله‌هایی که حجم بالایی ندارند ولی خیلی خطرناک هستند ضایعات هسته‌ایست (Nuclear waste) . این نوع زباله ها بخاطر تابش پرتوهای خطرناک و همچنین طول عمر بسیار بالا روش‌های دفع بسیار مخصوصی دارند که نیازمند دقت بالاییست. این نوع زباله منابع مختلفی دارد که شامل استفاده‌های پزشکی، صنایع، محصولات چرخه‌ی سوختی، بازپردازش سلاح‌های هسته‌ای و ... می‌شود.

زباله یا پسماندهای ویژه

کلیه زباله‌هایی که به دلیل دارا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمی بودن، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی یا مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد. به آن دسته از پسماندهای پزشکی و نیز پسماندهای عادی، صنعتی و کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند نیز، پسماند ویژه گفته‌می‌شود.

گردآوری: گلاره قضاتی

انجمن وارثان زمین (ارث طبیعت)

منابع:

https://pakzi.ir/blog/garbage/

انواع زباله خانگی را بشناسید https://legacy.jaroob.ir/

بررسی انواع زباله و ماهیت آنها https://www.zistonline.com

انواع زباله های شهری و مدیریت آنها را بشناسید https://legacy.jaroob.ir/

بررسی انواع زباله ها و ماهیت آنها https://www.bartarinha.ir/fa/news