بندپایان خطرناک و توصیه‌های ایمنی
معمولاً در محیطهای طبیعی با بسیاری از موجودات زنده کوچک و بزرگ روبرو می‌شوید که برایتان ناشناخته‌اند. همین عدم آگاهی سرچشمه بسیاری از باورهای نادرست انسان در رابطه با دیگر جانداران شده است. ولی تنها درصد بسیار ناچیزی از این موجودات می‌توانند برای شما خطرآفرین باشند و بسیاری علیرغم ظاهر ترسناک و مهیبشان قادر به ایجاد خطری نیستند.
از آنجایی که راهنمایان تورهای طبیعتگردی از جمله افرادی هستند که زمان بیشتری از عمر خود را در طبیعت و میان موجودات زنده دیگر صرف می‌نمایند، لذا در اینجا نکاتی چند در رابطه با حشرات و بندپایان خطرناک و روش‌های پیشگیری از رویارویی با این موجودات یادآوری میشود.
به طور کلی بندپایان و حشرات خطرناک را به 2 دسته اصلی حشرات و سایر بندپایان می‌توان تقسیم نمود. حشرات خطرناک شامل کک‌ها، مگس‌ها، پشه‌ها، زنبورها و ساس‌ها و بندپایان خطرناک شامل عنکبوت‌ها، عقرب‌ها، صدپاها و کنه‌ها است.
برای پیشگیری از گزیده شدن توسط حشرات گزنده، توجه و رعایت مجموعه‌ای از نکات ضروری است. در ادامه برای آشنایی بیشتر با بندپایان خطرناک، توضیحاتی پیرامون برخی از آنها ارائه شده است.
تقریباً همه مردم انواع زیادی از زنبورها را می‌شناسند. بسیاری از انواع زنبورها بی‌خطر هستند ولی برخی از آنها نیز قادر به گزش‌های دردناکی هستند. زنبور وقتی اقدام به نیش زدن می‌کند که موجودی اقدام به تخریب لانه‌اش نموده و یا آن را تحریک کند. زنبورهای گرده‌افشان از جمله زنبور عسل تنها یک بار می‌توانند نیش بزنند، زیرا نیش آنها به گونه‌ای است که در پوست گیر نموده و بیرون نمی‌آید و لذا حشره می‌میرد. ولی زنبورهای وحشی معروف به wasp در یک بار چندین مرتبه می‌توانند نیش بزنند که معمولاً گزش آنها بسیار دردناک و گاه کشنده است.
اگر می‌خواهید به کندو زنبورهای عسل نزدیک شوید باید مراقب باشید، از لباس‌های رنگ روشن مخصوصاً زرد و عطرهای تند استفاده نکنید. نیش زنبور به ندرت منجر به مرگ افراد میشود و معمولاً موقعی اتفاق می‌افتد که شخص آلرژی و یا حساسیت شدید به مواد سمی موجود در زهر حشره دارد. اغلب خود این افراد این موضوع را دانسته و از مواجهه با این حشرات اجتناب می‌ورزند. لذا این اشخاص میبایست داروی آنتی‌هیستامین مناسب و کافی همیشه به همراه داشته باشند و در غیر اینصورت حتی گزش ساده یک زنبور عسل می‌تواند در عرض چند ساعت شوک، اغما و مرگ را به‌وجود آورد.
کک‌ها حشرات بسیار کوچک، بدون بال، جهنده و بدنی محکم هستند. کک‌ها از خون پستانداران خونگرم تغذیه می‌نمایند. معمولاً انسان میزبان حد واسط برای تغذیه کک است. کک قادر به انتقال بسیاری از انواع بیماری‌های مهلک از جمله طاعون و تیفوس می‌باشند. کک‌ها در لانه بسیاری از پستانداران کوچک مانند انواع جوندگان و نیز در لابلای موی بدن آنها و بسیاری خفاش‌ها و سایر پستانداران درشت جثه از جمله دام‌های اهلی زندگی نموده و از خون آنها تغذیه میکنند.
در خلال قرون گذشته، طاعون و تیفوس که توسط کک‌های موش صحرایی به انسان منتقل می‌شده، هزاران قربانی در سرتاسر اروپا گرفته است.
محل گزش کک که بیشتر در قسمت پاها و دست‌ها و در زیر ناحیه کش جوراب‌ها یا کمربند لباس می‌باشد، به صورت جوش‌های برآمده قرمز رنگی که در مرکز آن محل گزش مشهود است، مشخص می‌گردد. این ضایعات جوش مانند، خارش شدیدی را به همراه دارند که استفاده از الکل طبی برای تسکین آن بسیار مفید است. کک‌ها به علت عمر کوتاه حشره بالغ و نیز در دسترس نداشتن میزبان اصلی خود در صورت ورود به محل زندگی شما در شهرها پس از چند روز از بین رفته و قادر به تکثیر نمی‌باشند، ولی در این مدت قادر به گزش افراد دیگر نزدیک به شما هم هستند.
بهترین روش برای جلوگیری از گزش کک، اجتناب از ورود به مکان‌های نگاهداری حیوانات اهلی و وحشی، مخصوصاً بدون کفش و لباس مناسب است. در موقع هدایت یک سفر طبیعت‌گری از برپایی اردوی استراحت در اطراف آبشخور دام‌ها و یا محل استراحت و گذر آنها احتراز نمایید. به‌علاوه به عنوان راهنمای تور میتوانید توصیه‌هایی را درباره محافظت از پاها و چگونگی تسکین خارش درد، به مسافران خود منتقل کنید.
این حشره کوچک که متعلق به راسته سن‌ها-Hemiptera- می‌باشد، از خون پستانداران تغذیه می‌نمایند. در مناطق معتدله نیمکره شمالی زمین، گونه‌ای با نام علمی Cimex lectularuis زیست می‌کند که معروف به ساس خونخوار انسان می‌باشد. آنها معمولاً در طول روز، خود را میان شکاف‌ها و مکان‌های تاریک پنهان نموده و در هنگام شب بیرون آمده و از خون انسان تغذیه می‌نمایند.
محل گزش این موجودات تورم مختصر و خارش ایجاد می‌نماید. ولی تا به حال هیچگونه انتقال بیماری توسط این حشرات گزارش نشده است. یکی از اصول احتیاطی که باید در سفرهای طبیعتگردی به آن توجه نمود، این است که قبل از استراحت در مکان‌های ناشناخته زیر تشک، بالش و زیراندازها به دقت برررسی گردد تا از وجود احتمالی حشرات موذی از قبیل ساس آگاه شوید.
پشه‌ها و مگس‌ها یا همان دوبالان معروفترین مزاحمین در سفرهای کمپی مخصوصاً در نواحی مرطوب می‌باشند. بسیاری از این حشرات با مکیدن خون پستانداران مخصوصاً انسان موجب انتقال بیماری‌های مهلک می‌گردند. شاید ده‌ها نوع بیماری مختلف توسط این حشرات منتقل میشود ولی بدون‌شک معروفترین آنها مالاریا، بیماری خواب و تب زرد می‌باشد. امروزه بیماری مالاریا در بیشتر نواحی کنترل شده است ولی این به معنای ریشه‌کن شدن کامل آن نیست، چه انسان تنها قادر به کنترل برخی بیماری‌هاست نه ریشه‌کنی آنها.
مالاریا همچنان در مناطقی از استان‌های ایران از جمله: سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان و خوزستان به طور محلی شیوع دارد. در مناطق مرکزی ایران مانند کاشان نیز سالک که توسط پشه خاکی منتقل می‌گردد، شیوع دارد. پشه آنوفل که مسئول انتقال بیماری خطرناک مالاریا به انسان می‌باشد، در مناطق مردابی، باتلاقی و مرطوب زندگی می‌کند. به دلیل شباهت زیادش به پشه‌های معمولی دیگر، گاه آن را نادیده می‌گیریم.
بسیاری از مگس‌ها نیز عادت به مکیدن خون موجودات زنده دیگر دارند. برای جلوگیری از گزش توسط این حشرات از برپایی اردوی طبیعتگردی در مجاورت محل‌های انباشت زباله، مرداب یا باتلاق یا هر گونه آب راکد میبایست دوری کرد.
پشه‌های خاکی که در مناطق خشک و داخل لانه جوندگان مانند انواع موش‌های صحرایی زندگی میکنند، قادر به پروازهای طولانی نبوده بلکه تنها می‌توانند با باد حداکثر تا یک متر از سطح زمین بپرند و از این رو بیشترین گزش در ناحیه پاها رخ می‌دهد. بنابراین پوشیدن کفش و شلوار مناسب می‌تواند بسیار مؤثر واقع گردد. در سفرهای ماجراجویانه و طبیعتگردی، همراه داشتن انواع اسپری‌ها و مواد دافع حشرات و نیز استفاده از پشه‌بند در موقع استراحت، مانع مؤثری در برابر گزش دوبالان خواهد بود.
اغلب انواع عنکبوت‌ها دارای کیسه‌های زهری پشت آرواره‌های خود هستند. گزش بسیاری از آنها جز تولید خارش و التهاب موضعی مشکل خاصی را ایجاد نمی‌کند. برخی از افراد که به مواد سمی موجود در نیش بندپایان حساسیت دارند ممکن است با گزش‌های جزئی نیز دچار تنگی نفس، شوک و اغما گردند که البته خود این افراد از این موضوع قطعاً آگاهی دارند.
در آمریکا نوعی عنکبوت کوچک سیاه‌رنگ به نام بیوه سیاه سالیانه مسئول مرگ چندین نفر از جمله کودکان هست. همتای این عنکبوت گونه‌ای دیگر است با نام علمی Latrodactus Pallidus که به بیوه سفید موسوم بوده و در کشورهای آسیای میانه یافت میشود. گزش این عنکبوت می‌تواند برای انسان مرگبار باشد. متأسفانه داروهای ضدسم برای این عنکبوت به دلیل گران بودن و مقرون به صرفه نبودن در دسترس عموم نیست ولی امکان مواجهه با آن شاید یک در چند صد هزار باشد.
در ایران این عنکبوت از خراسان شمالی گزارش شده است. عنکبوت‌های بزرگ و پشمالو موسوم به Tarantula که اشتباهاً رتیل نامیده میشوند، دارای کیسه‌های زهری در پشت آرواره‌های خود می‌باشند که گاه گزش آنها می‌تواند منجر به مرگ گردد. البته پراکنش تارانتولاها به نواحی استوایی محدود بوده و تنها یک گونه از آنها در جنوب اروپا نیز یافت میشود ولی در کشور ما هنوز گزارشی از وجود احتمالی آنها نشده است.
تکاندن لباس‌ها قبل از پوشیدن و گشتن رختخواب قبل از استراحت در حین سفر در طبیعت بسیار اهمیت دارد. این، یکی از توصیه‌هایی است که لازم است تورلیدرهای اکوتوریسم به مسافران خود در سفرهای طبیعتگردی و ماجراجویانه داشته باشند. عنکبوت‌ها معمولاً به نقاط تاریک و دنج که متناسب برای تنیدن تار و به دام انداختن طعمه باشند، علاقة خاصی نشان می‌دهند.
برخلاف تصور عموم، رتیل‌ها با وجود ظاهر مهیب و ترسناکشان دارای زهر نبوده ولی قادر به گزش‌هایی بسیار دردناک می‌باشند. محل گزش رتیل به دلیل آلوده بودن آرواره‌های آن معمولاً دچار التهاب و عفونت شدید میشود که بهترین کار، شستشوی دقیق محل گزش است. گاه رتیل پس از گزش محل مورد نظر را به راحتی رها نمی‌کند، لذا میبایست با دقت و با یک پنس در جهت فرو رفتن آرواره در پوست آن را بیرون آورد تا موجب پارگی و خونریزی بیشتر پوست نگردد.
عقرب
نیش اغلب عقرب‌ها کشنده نبوده و تنها باعث التهابات شدید، تب، سردرد و تهوع و سرگیجه میشود. افرادی که آلرژیک هستند، میبایست در این مورد بسیار مراقب باشند، چرا که ضعیف‌ترین گزش نیز ممکن است موجب مشکلات جدی برای آنها شود.
عقرب‌ها به مکان‌های تاریک و دنج علاقه بِیشتری دارند و بسیاری از آنها درون غارها و شکاف سنگ‌ها و دیوارها، زیر تنه افتاده درختان و سنگ‌ها زندگی میکنند. برخی گونه‌ها هم حفار بوده و در زمین تونل‌هایی به عمق 50 سانتیمتر حفر کرده و روزها را در آن به سر می‌برند و شب‌ها برای شکار خارج می‌گردند. در ایران بیشترین گزش عقرب از مناطق جنوبی گزارش میشود، که در این میان عقربی موسوم به جراره که با دم بسیار باریک و بلند خود و رنگ زرد قابل شناسایی است، از همه خطرناک‌تر است.
پادزهرهایی که برای سم عقرب‌ها تهیه شده است در مراکز درمانی موجود بوده و می‌توان قبل از هر سفر با مراجعه به این مراکز تعدادی شیشه حاوی پادزهر خریداری نمود. برخی پادزهرها برای چند گونه به طور همزمان کاربرد دارند. البته شرایط نگهداری پادزهرها خاص بوده و پس از مدتی نیز این پادزهرها غیرقابل استفاده می‌گردند. همه این‌ها به شرطی است که تزریق پادزهر خود مشکلاتی برای افراد حساس تولید نکند. پس بهترین راه آن است که با رعایت نکات ایمنی و احتیاط‌های لازم، از گزیده شدن توسط عقرب پبشگیری کنید.
برخی از نکات ایمنی که تورلیدرها می‌توانند به مسافران خود گوشزد نمایند، عبارتند از:
موقع بلند کردن سنگ‌های بزرگ و جابجایی چوب و وسایلی که مخصوصاً از مدتی پیش در محلی دست‌نخورده باقی مانده است، بسیار محتاط بوده و هرگز حین جابجایی دست خود را به زیر وسیله یا سنگ نبرند
کفش‌های خود را در هوای آزاد نگذارند و حتماً قبل از پوشیدن کفش و لباس، آنها را به دقت بتکانند.
همانگونه که گفته شد، بسیاری از صدپایان سمی بوده و برخی نیز دارای سم بسیار قوی هستند. در کشور ما هنوز گزارشی از بروز مرگ در اثر گزش صدپا نرسیده است ولی حتی در صورت نبودن سم در گزش این موجودات، محل گزش ممکن است عفونت نموده و مشکلات دیگری را به وجود آورد.
لباس‌ها و وسایل خود را در مناطق طبیعی که به آن سفر می‌کنید به دقت وارسی کنید و برای جلوگیری از ورود این موجودات به داخل چادر حتما درزهای چادر را محکم ببندید، زیرا آنها به راحتی از هر سوراخ کوچکی عبور می‌نمایند. در صورت گزیده شدن توسط این موجودات محل زخم را با مواد استریل کننده به آرامی شستشو دهید و آن را پاکیزه نگاه دارید.
همانگونه که گفته شد، کنه‌ها مسئول انتقال بسیاری از بیماری‌های خطرناک به انسان هستند. بسیاری از کنه‌ها بر روی دام‌های اهلی زندگی میکنند که می‌توانند خود را به انسان نیز رسانده و از خون وی نیز تغذیه کنند. برای جلوگیری از گزش توسط کنه‌ها میبایست از تماس با حیوانات مخصوصاً دام‌های اهلی احتراز نمود.
در ایران، مناطق شمالی کشور مخصوصاً در نقاط کوهستانی شمالی خراسان، کنه‌ها مشکلاتی را ایجاد می‌نمایند. نکته‌ای که راهنمایان طبیعتگردی بایستی توجه و به مسافران خود نیز گوشزد کنند، این است که معمولاً کنه‌ها زمانی که میان گیاهان و علفزارهای انبوه، عبور می‌کنید، خود را به بدن میزبان می‌چسبانند.
از آنجایی که از زمان چسبیدن کنه بر روی پوست تا شروع گزش مکیدن خون حداقل 6 ساعت زمان لازم است، فرصت کافی برای وارسی دقیق لباس و بدن در زمان استراحت وجود دارد تا اگر به وجود کنه پی بردید آن را از خود دور نمائید. مواد دافع حشرات و کنه‌ها که در دسترس هستند، می‌توانند در جلوگیری از گزش کنه‌ها نیز مؤثر باشند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان