خلیج همیشه فارس؛ نامی به بلندای تاریخ

دهم اردیبهشت، روزی است که در تقویم رسمی ایران به‌نام روز ملی خلیج فارس ثبت شده است؛ روزی برای یادآوری هویت، اصالت و شکوه دریای نیلگون جنوب ایران. اما این روز فقط یک مناسبت تاریخی نیست، بلکه فرصتی‌ است برای بازاندیشی در زمینه‌ی توسعه‌ی پایدار گردشگری، حفظ هویت ملی و مقابله با تحریف‌هایی که با نام این خلیج گره خورده‌اند. خلیج فارس، نه فقط یک پهنه‌ی آبی، بلکه سندی زنده از تمدن ایرانی است. این نام در صدها نقشه‌ی تاریخی، از یونان باستان گرفته تا دوران اسلامی و در اسناد سازمان ملل متحد، همواره با عنوان «Persian Gulf» شناخته شده است. تلاش برخی کشورهای عربی برای تغییر نام این خلیج به "خلیج عربی"، نه‌تنها خلاف حقیقت تاریخی، بلکه نوعی تلاش سیستماتیک برای زدودن هویت فرهنگی ایرانی از منطقه است. از نقشه‌های بطلمیوس گرفته تا اطلس‌های قرون وسطایی، همه گواهی می‌دهند که این آبراهه همیشه "فارس" بوده است. حتی در اسناد استعماری بریتانیایی که زمانی در منطقه نفوذ داشتند، از نام Persian Gulf استفاده شده. این یک مسئله‌ی سیاسی یا تعصب‌آمیز نیست، بلکه واقعیتی علمی، تاریخی و جغرافیایی است.

خلیج فارس؛ نگین آبی گردشگری ایران

با آنکه خلیج فارس از نظر ژیوپلیتیکی اهمیت بالایی دارد، اما ظرفیت‌های گردشگری آن اغلب نادیده گرفته می‌شوند. جزایر بکر چون قشم، هرمز، هنگام، کیش، لاوان و هندورابی، زیبایی‌هایی دارند که با بهترین سواحل جهان رقابت می‌کنند. غروب‌های آتشین خلیج، خاک‌های رنگارنگ هرمز، دلفین‌های بازیگوش هنگام و بازارهای سنتی قشم، بخشی از گنجی هستند که می‌توانند چرخ اقتصاد مناطق جنوبی را به حرکت درآورند. اما واقعیت تلخ این است که زیرساخت‌های گردشگری در بخش بزرگی از سواحل جنوبی هنوز توسعه نیافته‌اند. پروازهای گران، کمبود اقامتگاه‌های بوم‌گردی، نبود تبلیغات مؤثر و ضعف مدیریت یکپارچه، مانع بزرگی بر سر راه شکوفایی این منطقه هستند. در حالی‌که خلیج فارس می‌تواند مقصدی چهار فصل برای گردشگران داخلی و خارجی باشد، اغلب تنها به‌عنوان مکانی نفت‌خیز شناخته می‌شود.

ضرورت حفاظت از هویت و محیط زیست

فراتر از نام، خلیج فارس در معرض تهدیدات زیست‌محیطی جدی قرار دارد. نشت نفت، صید بی‌رویه، آلودگی صنعتی، و خشکی تالاب‌های منتهی به آن، حیات اکوسیستم حساس این منطقه را در خطر انداخته‌اند. اگر به‌موازات حفاظت از نام و هویت خلیج فارس، برنامه‌ای جامع برای حفظ تنوع زیستی و محیط‌زیست آن نداشته باشیم، شاید فرزندانمان تنها در کتاب‌ها درباره‌ی ماهی‌های خلیج و مرجان‌هایش بخوانند. توسعه‌ی پایدار گردشگری می‌تواند نقش نجات‌بخشی داشته باشد. زمانی که درآمد مردم محلی از راه حفظ محیط‌زیست و میزبانی از گردشگران تأمین شود، انگیزه‌ای قوی برای پاسداشت منابع طبیعی ایجاد خواهد شد.

جنگ نرم بر سر نام

در دهه‌های اخیر، با شدت گرفتن رقابت‌های منطقه‌ای و حضور رسانه‌های فراملی، تلاش سازمان‌یافته‌ای برای تغییر نام خلیج فارس در رسانه‌های عربی و غربی شکل گرفته است. برخی کشورها با استفاده از نفوذ مالی و تبلیغاتی، سعی دارند تا نام جعلی "خلیج عربی" را جا بیندازند؛ کاری که آشکارا در تضاد با شواهد تاریخی و جغرافیایی است. ایران اما با برگزاری مناسبت‌هایی مانند روز ملی خلیج فارس، ساخت مستندها، تهیه‌ی کتاب‌ها و حمایت از نقشه‌های تاریخی، سعی کرده در این نبرد نرم، عقب ننشیند. اما این تلاش‌ها زمانی موثر خواهند بود که مردم نیز به‌عنوان مدافعان فرهنگی، در این مسیر مشارکت فعال داشته باشند.

پیشنهاداتی برای آینده

- برگزاری فستیوال‌های بین‌المللی در جزایر خلیج فارس با محوریت فرهنگ، موسیقی و غذاهای محلی می‌تواند جاذبه‌ی گردشگری ایجاد کند و نام خلیج فارس را در سطح جهانی بازتاب دهد.
- دیجیتال‌سازی نقشه‌ها و اسناد تاریخی و ترجمه‌ی آن‌ها به زبان‌های مختلف برای استفاده در دانشگاه‌ها و رسانه‌های بین‌المللی.
- ایجاد موزه‌ی دائمی خلیج فارس در یکی از جزایر مانند قشم یا کیش که هم اطلاعات تاریخی را نمایش دهد و هم به حفاظت از محیط زیست و گونه‌های جانوری بپردازد.
- تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در گردشگری بومی‌محور، به‌خصوص اقامتگاه‌های دوست‌دار محیط‌زیست، تورهای قایق‌سواری و گردشگری فرهنگی.
- آموزش به نسل جوان از طریق کتب درسی، پویانمایی و بازی‌های دیجیتال درباره‌ی اهمیت خلیج فارس و حقایق پیرامون نام آن.

خلیج فارس فقط یک نام نیست، یک هویت است. این نام ریشه در تاریخ، فرهنگ و جغرافیای ما دارد. دفاع از خلیج فارس، دفاع از مرزهای فرهنگی ایران است. روز ملی خلیج فارس، تنها یک مناسبت تقویمی نیست؛ یک فرصت برای بازسازی نگاه ملی، سرمایه‌گذاری در گردشگری پایدار، و پاسداشت نامی است که هزاران سال در دل تاریخ ثبت شده. اگر امروز بی‌تفاوت از کنار این سرمایه عبور کنیم، فردا شاید دیگر نه خلیجی بماند و نه نامی برایش. اما اگر با آگاهی، همدلی و نگاه به آینده حرکت کنیم، خلیج فارس برای همیشه "فارس" خواهد ماند.