تهیه کلکسیون نمونه‌های خزندگان
تهیه مجموعه‌ای از نمونه‌های دوزیستان و خزندگان برای مطالعات آینده مفید خواهد بود. ممکن است یک زمان شخصی نمونه‌ای از یک خزنده را در محلی بیابد که با مقایسه آن با نمونه‌های شبیه موجود، بتواند نمونه خود را بهتر شناسایی کند. به واقع مجموعه تهیه شده، بانک اطلاعاتی مفیدی از دوزیستان و خزندگان موجود در یک منطقه یا یک کشور را تشکیل خواهد داد. آماده کردن یک نمونه، فرآیندی سه مرحله‌ای است مشتمل بر کشتن، سخت کردن و تثبیت آن نمونه.
کلیه مراحل نگهداری نمونه‌ها به این قرار است:
الف) کشتن نمونه‌ها
نمونه‌های خزندگان و دوزیستان بایستی به سرعت کشته شوند. روشی برای کشتن نمونه‌ها مناسب است که مانع از شل شدن، انعطاف‌پذیری و شکل‌پذیری آنها نشود. روش‌های متعددی برای کشتن نمونه‌های کلکسیونی وجود دارد. یک گروه از روشها بیشتر از بقیه روشها توصیه می‌شوند که یکی از آنها کشتن نمونه‌ها با تزریق محلول رقیق شده سدیم¬پنتاباربیتال یا لیدوکایین است که به صورت 1 واحد در 5 واحد آب مقطر یا 10 واحد آب مقطر است. این تزریق بایستی در ناحیه قلب (از زیر بغل) انجام شود. مقدار لازم برای کشتن نمونه‌های گرفته شده بستگی به جثه آن دارد که به ندرت از چند CC تجاوز می‌کند. مواد دیگری که برای کشتن خزندگان پیشنهاد می‌شود، عبارتند از: محلول‌های 10% هیدروکلرید پروکئین، کلروفرم یا اتر.
برای کشتن نمونه¬های دوزیستان و خزندگان روش¬های دیگری هم وجود دارد که چندان مناسب نیستند و پیشنهاد نمی¬شوند؛ ازجملة این روشها خفه کردن آنها در آب گرم یا یک کیسة پارچه¬ای است. روش دیگر تزریق الکل یا فرمالدهید به داخل مغز حیوان است؛ ولی از آنجا که این روش باعث خراب شدن و از بین رفتن مغز و شکستن جمجمه می¬شود، لذا چندان مناسب نیست. زیرا ممکن است بعدها به مطالعة مغز حیوان و جمجمة او نیاز باشد. روش دیگری از این دست، نگهداری حیوان در دمای پایین - مانند فریزر - است که منجر به یخ زدن او می¬شود. اما از آنجا که دوزیستان و خزندگان خونسرد هستند، لذا در دمای انجماد ابتدا به خواب می¬روند، سپس می¬میرند.
ب) سخت‌کردن نمونه‌ها
مادة مناسبی که برای سخت کردن نمونه‌ها پیشنهاد می‌شود، فرمالین 10% است. فرمالین باعث تخریب بافت پروتئین‌ها می‌شود. فرمالین همچنین نمونه‌ها را در بهترین وضعیت و فرم دلخواه -به منظور نگهداری و مطالعات بعدی- سخت می‌کند. این ماده بایستی با سه قاشق چای‌خوری کربنات‌کلسیم خنثی شود. بوراکس ماده دیگری است که می‌توان به عنوان بافر (خنثی‌کننده) از آن استفاده کرد. البته استفاده از بوراکس، زمانی مناسب است که ماده بافر دیگری در دسترس نباشد. در صورت نبود فرمالین موادی هستند که می‌توانند جایگزین آن شوند؛ اولین ماده پارافرمالدهید است؛ ماده دوم محلول 4% گلوترآلدهید است. این ماده نیز به مانند فرمالین باعث تغییر رنگ نمونه‌ها می‌شود. الکل‌ها برای سخت‌کردن نمونه‌ها به اندازه سایر مواد مناسب نیستند؛ ولی برخی از انواع الکل‌ها هستند که ممکن است بتوان از آنها استفاده کرد. اگر اتیلالکل در دسترس باشد، محلول 75 تا 80 % آن را می‌توان به کار بست. الکل مناسب دیگر محلول 40% ایزوپروپیل است. از آنجا که اتیل-الکل درمقایسه با ایزوپروپیل¬الکل باعث ایجاد چروک‌خوردگی و جمع شدن کمتر بافت‌ها می‌شود، لذا مناسب‌تر از آن است. نکته حائز اهمیت این است که برای سخت کردن نمونه‌ها هرگز نباید از الکل چوب یا متیل¬الکل استفاده کرد. چهار مرحله سخت کردن نمونه‌ها عبارتند از:
-
آماده‌سازی ظرف
مناسب‌ترین ظرف برای سخت‌کردن نمونه‌ها ظرف مسطح پلاستیکی است که دارای دری محکم باشد. در هنگام استفاده از ظرف فلزی بایستی هر چند وقت یک بار وضعیت ظرف را از لحاظ اکسید شدن کنترل کرد. در صورت نبود ظرف مناسب می‌توان از یک تابه یا قابلمه استفاده کرد، اما بایستی پوشش مناسبی روی آن قرار داد تا از تبخیر ماده سخت کننده جلوگیری شود. اگر هیچ ظرفی وجود نداشته باشد، می‌توان از کیسه‌های نایلونی نیز استفاده کرد.
-
آماده‌سازی نمونه‌ها جهت سخت‌کردن
برای سخت‌کردن نمونه‌ها باید آنها را در فرم و حالتی قرار داد که اولاً بتوان در بطری شیشه‌ای گذاشت؛ ثانیاً در هنگام حمل و نقل کمترین آسیب را متحمل شوند. هنگام استفاده از فرمالین 10% به عنوان ماده سخت‌کننده، ابتدا بایستی مقداری فرمالین را از نقاط مختلف بدن به درون حفره‌های بدن خزنده تزریق کرد. در سوسمارهای بزرگ بایستی یک تزریق در ناحیه دستها و پاها انجام گیرد. تزریق ماده سخت‌کننده در مارها باید در سراسر طول بدن انجام شود. یکی از آلت‌های تناسلی خزندگان نر بایستی بیرون آورده شود. این عمل به واسطه تزریق ماده سخت‌کننده در ناحیه ابتدای دم و با ایجاد فشار در همان ناحیه انجام می‌شود. پس از بیرون آمدن کامل آلت تناسلی باید ابتدای آن را با یک نخ بست تا همواره بیرون بماند.
در سطح زیرین بدن حیوان بایستی تعدادی سوراخ با یک سوزن پهن ایجاد کرد و یا شکاف باریکی با یک قیچی یا تیغ تیز به وجود آورد. اگر تعداد نمونه‌های مربوط به یک گونه زیاد بود، برای نشان دادن حیوان در حالت دهان باز و یا دندان‌های خاص نمونه مانند فنگ در مارهای سمی، می‌توان با قرار دادن یک پنبه یا دستمال آغشته به ماده تثبیت کننده مورد استفاده در داخل دهان، حیوان را با دهان باز آماده ساخت. پس از اتمام مدت زمان لازم برای آماده‌سازی، با برداشتن دستمال، دهان به حالت باز باقی می‌ماند. حالتی که به یک سوسمار می‌دهید به طوری است که دستها از هم باز باشد و یک زاویه حدود 90 درجه به آرنج و زانوها بدهید و دم را به صورت خمیده کنار بدن قرار دهید. حالتی که برای مارها ایجاد می‌شود به صورت حلقوی یا چمبره و یا زیگزاگ خواهد بود.
در لاکپشت‌ها فرم به این صورت است که تنها دستها و پاها را بیرون آورده و دهان را با یک تکه چوب یا پلاستیک باز نگه دارید. تزریق ماده سخت‌کننده بایستی در ناحیه گردن، دست و پا و دم صورت گیرد. تزریق عمیقی نیز بایستی در ناحیه حفره بدن و ریه‌ها انجام شود، تا از شناور شدن نمونه جلوگیری کند. برای نگهداری تخم خزندگان نیز می‌توان از ماده‌ی سخت‌کننده استفاده کرد، اما باید توجه داشت که تزریق مقداری از این ماده، درون تخم‌هایی که پوسته ضخیم دارند و یا تخمهای بزرگ، لازم و ضروری است.
اگر به جای فرمالین از اتیل الکل یا ایزوپروپیل الکل -به عنوان ماده سخت‌کننده- استفاده کنید، از آنجایی که این دو ماده قادر به نفوذ به داخل بدن خزنده نیستند، لذا ایجاد یک شکاف در سطح زیرین بدن نمونه، به علاوه ایجاد شکاف در زیر سطح دست و پا -در خصوص نمونه‌های بزرگ- ضروری به نظر می‌رسد.
-
سخت‌کردن نمونه‌ها
برای سخت‌کردن نمونه‌ها ابتدا لازم است که چند لایه دستمال آغشته به ماده سخت‌کننده را در کف ظرف بگذارید و سپس نمونه آماده شده را روی آن قرار دهید. در مرحله بعد مقداری از ماده سخت کننده را روی نمونه‌ها بریزید (به قطر چند میلیمتر در خصوص گونه های کوچک، و پوشش کامل در باب گونه‌های درشت) و یک دستمال روی آن بگذارید، سپس در ظرف را محکم ببندید. با توجه به مقدار متفاوت نیاز به ماده سخت‌کننده در گونه‌های کوچک و درشت، بهتر است نمونه‌های کوچک را با هم سخت کنید و نمونه‌های درشت را باهم. اکثر نمونه‌ها در مدت زمانی کوتاه -یک شب تا صبح- به-طور کامل سخت خواهند شد.
-
شماره‌گذاری نمونه‌ها
برای پی بردن به اطلاعات مختص هر گونه باید تک‌تک گونه‌ها را شماره‌گذاری کرد. شماره‌ها را روی کاغذهایی مخصوص و با جوهرهایی خاص می‌نویسند، که در الکل حل نشود و از بین نرود. شماره‌ها را روی پای چپ نمونه‌های دارای دست و پا و یا دور ناحیه قراری گیری قلب (سینه) در گونه‌های بدون دست و پا می‌بندند.
تثبیت نمونه‌ها
تثبیت کردن نمونه‌ها به معنای قرار دادن نمونه در داخل ماده یا موادی به منظور جلوگیری از فساد نمونه است. مواد مرسوم برای این عمل معمولاً اتیلالکل 70% یا ایزو پروپیل الکل 40% هستند. برای نگهداری نمونه بهتر است از ظرف پلاستیکی استفاده شود. استفاده از ظروف فلزی به علت خاصیت خورندگی مواد تثبیت‌کننده توصیه نمی‌شود. ازآنجا که حمل و نقل ظروف شیشه¬ای مشکل است، لذا استفاده از آنها چندان مناسب نیست. تنها مزیت ظروف شیشه‌ای خاصیت دید از بیرون آنها است که برای نگهداری نمونه‌ها در موزه‌ها مناسب است. ظروف حاوی نمونه‌ها را بایستی هر چند وقت یک بار از نظر میزان تبخیر مواد تثبیت‌کننده کنترل کرد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان