شاخه نرمتنان

نرمتنان دارای بدنی بدون بند و نرم هستند. منشأ آنها در سیر تکاملی کاملاً مشخص نیست. این موجودات هم به کرم‌های بنددار و هم به کرم‌های پهن شباهت دارند. بدن نرمتنان به چهار قسمت تقسیم می‌گردد که عبارتند از:

*قسمتی که کم و بیش سر نامیده می‌شود و شامل دهان، شاخکهای حسی و چشمها است.

*قسمت پاها که در بخش شکمی قرار داشته و عضلانی است.

*توده احشایی که در پشت حیوان قرار داشته و شامل اندامهایی چون روده، کلیه و سیستم تولید مثل است.

امروزه نرمتنان تقریباً با 128,000 گونه، پس از بندپایان بزرگترین و متعددترین شاخه جانوری هستند که در اقیانوسها، آبهای شیرین و نقاط مختلف خشکی‌ها و بطور کلی در همه جا یافت می‌شوند. نرمتنان دارای اندازه‌های مختلفی هستند. گونه‌ای از سفالوپودا (سرپایان) بسیار بزرگ است و طول صدف پیچشی آن گاهی تا ۲۰ متر می‌رسد. سفالوپودا بزرگترین جانوران بی مهره هستند. در مقابل نرمتنان کوچک به اندازه کمتر از میلیمتر نیز مشاهده می‌شوند.

از میان رده‌های مختلف نرمتنان، سه رده گاستروپودا (شکم پایان)، دو کفه ای‌ها و سفالوپودا (سرپایان) بررسی شده‌اند:

الف) رده گاستروپودا یا شکم پایان

گاستروپودا دارای سر، پا، محفظه محتوی روده‌ها و مانتل هستند. مانتل، صدف آهکی مارپیچ یا ساده را ترشح می‌کند. اغلب موجوداتی دریایی بوده ولی حداقل از کربونیفر به بعد در آبهای شیرین و در خشکیها نیز یافت گردیده‌اند. اگر چه آنها معمولاً در آبهای کم عمق زیست می‌کنند ولی در اعماق ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ متری نیز پیدا شده‌اند.

گاستروپودا گیاهخوار، گوشتخوار و یا همه چیز خوار است. در گاستروپودا، سر دارای دهان، چشم‌ها و یک یا دو جفت شاخک مشخص است. پیچش بدن مهمترین ویژگی گاستروپودا محسوب می‌شود. پیچش شامل مانتل و صدف می‌شود که قسمتهای نرم بدن را نیز در بر میگیرد. با توجه به وضعیت سر و پا، گاستروپودا پیچش ۱۸۰ درجه در خلاف جهت حرکت عقربه‌های ساعت را نشان می‌دهند. گاستروپودا با ۱۰۵۰۰۰ گونه، امروزه متنوع‌ترین رده نرمتنان محسوب گشته و بیشترین پراکندگی و گسترش جهانی از نرمتنان را دارا هستند.

برخی از جنس‌های گاستروپودا عبارتند از:

*توریتلا: صدف دارای پیچش مخروطی و بلند است. تعداد پیچش ۸ تا ۲۰ عدد بوده و شکل مارپیچی دارد. سن: الیگوسن - عهد حاضر.

*سیپره‌آ: پیچشهای اولیه بوسیله پیچش بزرگ انتهایی پوشیده می‌شود و شکل کلی صدف تخم مرغی است. دهانه باریک، شکاف مانند و دندانه‌دار بوده و دارای دندان‌های اسپیندل است. بخشی از صدف خارجی بوسیله جبه پوشیده میشود. سن: میوسن - عهد حاضر.

*مورکس: صدف گرد تا تخم مرغی شکل و نسبتاً طویل بوده و پیچش‌ها دارای نوارهای مارپیچش متعدد و خطوط رشد است. این جنس دارای بخشهای ضخیم شده و خاردار بوده و دهانه تخم مرغی شکل با کانال باریک و طویلی که تقریباً در قسمت انتهایی بسته است. سن: میوسن – عهد حاضر.

*کونوس: صدف مخروطی شکل است و دیوارة داخلی پیچش صدف را نشان نمی‌دهد. بخش پیچیده معمولاً کوتاه بوده و دهانه باریک، طویل و یکنواخت است.

ب) رده پلسی‌پودا (دوکفه‌ای‌ها)

دوکفه‌ای‌ها، نرمتنانی با تقارن دو جانبی سر، با یک پوشش خارجی و یک صدف دو قسمتی شناخته می‌شوند. صدف به کفة راست و کفة چپ تقسیم می‌شود. لولا در بخش پشتی صدف قرار دارد و شامل سیستم متغیری از دندانها و حفره‌ها است که کفه‌ها را در جوار یکدیگر نگاه می‌دارند. لولای پشتی برای باز کردن کفهها بکار می‌رود، در صورتیکه بستن کفه‌ها بوسیله انقباض عضله عملی می‌شود. دو عضله متمایل به مرکز از یک کفه به کفه دیگر امتداد پیدا می‌کنند و صدف را می‌بندند.

برخی از جنس‌های دوکفه‌‌ای‌ها عبارتند از:

*اینوسراموس: صدف تخم مرغی شکل تا گرد شده با دو کفه نامساوی که دارای شیارهای متحدالمرکز است. حفرات لولای کوچک در طول خط لولائی وجود دارند. لایه منشوری بسیار ضخیم بوده و معرف کرتاسه بالائی است. سن: ژوراسیک – کرتاسه.

*پکتن: صدف دارای دو کفه نابرابر بوده، کفه راست محدب و کفه چپ مسطح است. خط لولا مستقیم و با دو دهلیز نسبتاً مساوی که در جلو و عقب صدف وجود دارد، در یک حفره مرکزی واقع است. شیارهای شعاعی عمیق از مشخصه‌های این صدف است. پکتن‌ها جز معدود گونه‌های شناگر در میان دوکفه‌ایها هستند.

*اویستر: کفه راست مسطح و صدف دارای تزئینات تیغه‌ای است. اثر یک ماهیچه در داخل صدف مشاهده می‌شود. سن: کرتاسه – عهد حاضر.

*گریفه آ: دو کفة صدف اندازة کاملاً نابرابر دارند. کفه چپ کاملاً مقعر است و کفه راست از پوسته‌ای مسطح تشکیل شده است. سن: ژوراسیک - عهد حاضر.

*اگزوژیرا: صدف‌های کوچک تا نسبتاً بزرگ با حالت مارپیچی تا محیطی از ویژگیهای آن است. این جنس دارای تعدادی گونه از فسیل‌های شاخص است. سن: ژوراسیک میانی - عهد حاضر.

ج) رده سفالوپودا (سرپایان):

  این رده تکامل یافته‌ترین رده در شاخه نرمتنان و تنها رده شامل شناگرهای فعال با اعضای حسی و چشمهای مخصوص هستند. سرپایان منحصراً در محیطهای دریایی زندگی می‌کرده‌اند. آنها شامل بزرگترین بی‌مهرگان به اندازه ۲۲ متر (با طول بازوها) نیز هستند که بدنی قیفی شکل داشته و بازوها به شکل پا تغییر پیدا می‌کنند. سرپایان امروزی معمولاً آرواره‌های قوی دارند. سرپایان دارای مهمترین سنگواره‌های مشخص از دونین تا پایان کرتاسه هستند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان