زبان کردی (زبان قوم کرد)

در حوزه کردستان دو گروه زبانی عمده مورد استفاده قرار می‌گیرند:
1) گروه زبان‌های کردی
2) گروه زبان‌های زازا-گوران

دریافت مشاوره تخصصی رایگان

زبان کردی

زبان کردی عضوی از خانواده زبان‌های ایرانی و در زیر مجموعه زبان‌های ایرانی شاخه غربی در دسته شمالی قرار دارد. کردی شامل طیف وسیعی از زبان‌ها و گویش‌های مختلف می‌باشد. (اشمیت, راهنمای زبان‌های ایرانی (ج2), 1390, ص. 544) با آنکه واژگان زیادی از زبان مادی بدست ما نرسیده است، اما همین اطلاعات اندک بدست آمده برخی از زبان‌شناسان را بر آن داشته است که زبان‌های کردی را امتداد زبان مادی بدانند.
دسته بندی‌های ارائه شده درباره زبان‌های کردی، بسیار متنوع و متفاوت هستند. تقسیمات زبان‌های کردی بر اساس جغرافیای حضور هر یک از آن‌ها بصورت زیر می‌باشد:
- کُرمانجی: شمالی‌ترین زبان (گویش) کردی که دارای بیشترین گویشوران در جهان می‌باشد. در ایران در استان‌های آذربایجان غربی، بخش‌هایی از کردستان، شمال خراسان، استان‌های اردبیل، گیلان، قزوین و مازندران و همچنین در کردستان ترکیه، بخش‌های شمالی کردستان عراق، کردستان سوریه و ارمنستان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- سورانی: «سورانی» به گروه مرکزی گویش‌های زبان کردی اطلاق می‌شود که در استان‌های کردستان، مناطق جنوبی آذربایجان غربی (منطقه مکریان به مرکزیت مهاباد) و همچنین بخش‌های مرکزی و جنوبی کردستان عراق مورد استفاده قرار می‌گیرند. سورانی به لهجه‌های مختلفی همانند «مُکری» یا «مُکریانی»، «گروسی» (گویش منطقه بیجار- برخی گروسی را در زمره کردی جنوبی و نزدیک به زبان کلهری می‌دانند.)، «اردلانی»، «جافی» و ... تقسیم می‌گردد.
- زبان‌های کردی جنوبی: در مناطق کردنشین جنوبی همانند استان‌های کرمانشاه، ایلام و بخش‌هایی از همدان گویش‌ها و زبان‌های مختلفی همانند «کرمانشاهی»، «سنجابی»، «کلهری»، «ایلامی» (کردی فِیلی) و ... رواج دارد.

زبان‌های زازاکی-گورانی

گروه زبان‌های «زازاکی-گورانی»، در ایران شامل گویش‌های شاخصی همانند گورانی، هورامی یا اورامی و باجلانی می‌باشد.
برخلاف گذشته، امروزه اغلب زبان‌شناسان این زبان‌ها را در مجموعه زبان‌های کردی دسته‌بندی نمی‌کنند، بلکه آن‌ها را گروهی مستقل از خانواده زبان‌های ایران غربی، دسته شمالی (بطور خلاصه شمال‌غربی) می‌دانند. (اشمیت, راهنمای زبان های ایرانی (ج2), 1390, ص. 555) جغرافیای حضور متکلمین به زبان‌های خانواده زازاکی-گورانی و بطور خاص زبان‌های گورانی و هورامی با زبان کردی فصل مشترک زیادی دارد، اما از نظر ساختار، زبان‌هایی کاملاً مستقل از زبان کردی می‌باشند.
برای سال‌های طولانی زبان گورانی، زبان ادبی در غرب ایران بوده است که اشعار و آثار ادبی بسیاری (همانند متون اهل حق) از آن بجا مانده است و قدمتی بسیار کهن دارد که به دوران پیش از اسلام در ایران برمی‌گردد و شاید بتوان آن را به نوعی ادامه حیات زبان پهلوی دانست. (مکنزی د. , پاییز و زمستان 1397, ص. 56)
بغیر از بحث زبانی، در کردستان سرودن شعر را «گورانی» و شعرخوانی با صدای خوش «گورانی چَر» نامیده می‌شود که می‌توان این اشعار را با فَهلویات قدیم مترادف برابر دانست. (علیزاده خیاط & حسینی آبباریکی, بهار 1397, ص. 90) (کریستین سن & اقبال آشتیانی, بهار 1363, ص. 23)
زبان هورامی در ایران در غرب استان کردستان و شمالغرب استان کرمانشاه در منطقه اورامانات و همچنین در عراق (حلبچه) صحبت می‌شود. «مکنزی» هورامی را جزیره‌ای در دریای کردی می‌داند. (دبیرمقدم, 1392, ص. 795)
منبع: (چراغی، علی، 1401، آشنایی با فرهنگ و اقوام ایران‌زمین)

در ارتباط با قوم کرد به مباحث زیر خواهیم پرداخت:

پراکندگی قوم کرد
مذهب قوم کرد‌
زبان قوم کرد
فرهنگ قوم کرد
پوشاک قوم کرد