ملاک‌های شناخت جوامع ایلیاتی
برای اینکه تعریف دقیق‌تری از ایل، مخصوصاً در دوران جدید ارائه شود باید معیارهایی را که وجه تمایز جوامع ایلیاتی از سایر جوامع می‌شود، مشخص کرد. مرحوم دکتر نادر افشار نادری ملاک‌های زیر را تبیین نموده است.
ملاک‌های اصلی شناخت جوامع ایلیاتی
1. وجود داشتن ساختار اجتماعی ایلی:
هر ایل دارای ساختاری هرمی شکل است و به چند طایفه، هر طایفه به چند تیره، هر تیره به چندین تش، هر تش به چندین اولاد تقسیم شده و هر اولاد مشتمل بر چندین خانواده است.
2. آگاهی و باور افراد به جایگاه‌شان در سلسله مراتب ایلی:
همه افراد می‌دانند در طبقه‌بندی اجتماعی ایل خود، در کدام اولاد قرار دارند، به کدام تش، تیره و طایفه تعلق دارند و به همین سبب چراگاه‌ها و مراتع خود را در محدوده قلمروهای ایل به خوبی می‌شناسند.
3. داشتن سرزمین یا قلمرو با محدوده مشخص و مختص ایل:
هر ایل دارای قلمروهایی مشخص در ییلاق و قشلاق است. این قلمروها بین طوایف مختلف ایل تقسیم شده است و افراد با توجه به جایگاه‌شان در سلسله مراتب ایلی و تعلق‌شان به طایفه، تیره، تش و اولاد، محدوده تعیین شده‌ای را در اختیار دارند.
جوامع ایلیاتی تا زمانی‌که سازمان رده‌بندی و نظام اجتماعی-سیاسی خود را حفظ می‌کنند، چه کوچنده، نیمه کوچنده، رمه‌گردان و یا یکجانشین، جامعه ایلی به شمار می‌آیند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ملاک‌های فرعی شناخت ایلات
1. کوچ
2. زندگی در سکونتگاه‌های موقت و متحرک (انواع چادر و کپر)
3. شیوه معیشتی مبتنی بر نگهداری و پرورش دام و اتکای اصلی معاش به دامداری (زراعت در جامعه ایلی در درجه دوم اهمیت قرار داشته و تولید صنایع دستی اشتغال جنبی است).
معیارهای بالا اگرچه از مشخصات زندگی کوچ‌نشینی است اما نمی‌توان از آن‌ها به عنوان ملاک‌های اصلی شناخت جوامع ایلیاتی نام برد زیرا بین جوامع ایلیاتی و بعضی جوامع دیگر مشترک هستند. به عنوان نمونه شیوه تأمین معاش دامداران متحرک روستایی نیز بر دامداری استوار است. آن‌ها نیز برای دسترسی به مراتع تازه همه ساله در یکی از دوره‌های کوچ (به ویژه کوچ ییلاقی در بهار) به صورت نیمه کوچندگی یا رمه‌گردانی همراه با دام‌های خود اقدام به کوچ می‌کنند و همانند عشایر چند ماهی را در ییلاقات سپری می‌نمایند. اینان نیز در سکونتگاه‌های متحرک همانند انواع چادر سکونت دارند، اما به علت نداشتن ساختار اجتماعی طبقه‌بندی شده، نمی‌توان آن‌ها را ایلیاتی نامید. جابجایی مداوم و سکونت در مساکن متحرک در بین کولی‌ها نیز عمومیت دارد اما در زمره گروه‌های عشایری محسوب نمی‌شوند.
ارائه تعریفی جامع درباره مفهوم جامعه ایلیاتی در شرایط فعلی ایران که در برگیرنده الزامات این نوع جوامع و واقعیت‌های موجود باشد امری سخت و پیچیده است.
سایر مباحث مرتبط با کوچ‌نشینان
- تاریخچه زندگی کوچ‌نشینی در ایران
- آشنایی با ایل
- ملاک‌های شناخت جوامع ایلیاتی و عشایر ایران
- تقسیم‌بندی ایلات و کوچ‌نشینان در ایران