آشنایی با قوم عرب
عرب‌ها از اقوام سامی هستند که سکونتی طولانی در ایران دارند و در دوره‌های تاریخی متفاوتی وارد ایران شده‌اند. احمد کسروی حضور اعراب در ایران را از دوران اشکانی می‌داند. اولین نشانه‌های تاریخی حضور اعراب در ایران به اوایل دوران ساسانیان و حمایت طوایفی از بنی تمیم از اردشیر ساسانی در جنگ با اردوان پنجم اشکانی بر می‌گردد. در زمان هرمزد دوم، اعراب، مناطق جنوبی ایران را اشغال کرده و هرمزد دوم در جنگ با آنان کشته شد. شاپور دوم (شاپور ذوالاکتاف) پس از سرکوبی شورش اعراب که در زمان پدرش هرمزد دوم و سپس مجددا در دوران خودش رخ داده بود، طوایفی همانند بنی تمیم را به داخل ایران کوچانید و سکونت داد.
همچنین لَخمی‌ها که یکی از دولت‌های شمالی عربستان و از اعراب قحطانی محسوب می‌شوند، در دوران ساسانی تابع ایران بودند. پایتخت لخمی‌ها، حِیره بود. این ناحیه برزخی میان کشور عراق و بادیه عربستان و محل تلاقی دو زندگانی شهری و بدوی عربی و سد حائلی میان ایران و اعراب بادیه‌نشین محسوب می‌شد. دولت حیره برای پادشاهان ساسانی به منزله پادگانی در مقابل رومی‌ها نیز بود و پادشاهان ایران در جنگ با رومیان همواره از آنها کمک می‌گرفتند.
تاریخچه حضور اعراب در ایران
یزدگرد یکم
مطابق روایتی، یزدگرد یکم تربیت پسر خود بهرام را از کودکی به نعمان اول یکی از فرمانروایان حیره سپرد. این خاندان و مُنذِر بن نعمان یکی از حامیان بهرام پنجم (بهرام گور) برای کسب تاج و تخت پادشاهی و کشمکش‌های او در مقابل خسرو (دیگر شاهزاده مورد حمایت نجبا) محسوب می‌شدند.
از دیگر نامداران این خاندان مُنذِر معروف به ابن ماءالسماء است که در سده ششم میلادی پادشاه شد و به هواداری ایران با رومی‌ها و غَسانی‌های تحت الحمایه آنان جنگید و در جنگ غَسانی‌های کشته شد. در بسیاری از جنگ‌های بین ایران و روم در دوران ساسانی خاندان عرب لخمی تحت الحمایه ایران بوده و همواره بخشی از ارتش ایران محسوب می‌شدند.
دوران خسرو پرویز که شروع زوال ساسانیان محسوب می‌شود، با کشتن نعمان بن منذر و از میان برداشتن دولت حیره همراه بود. از بین بردن این دولت عملاً سد میان ایران و اعراب بادیه نشین را از میان برداشت و موجب برخوردهایی بین ساسانیان و اعراب بادیه‌نشین گردید. جنگ ذی‌قار اولین برخورد نظامی بین ایران و اعراب در زمان خسرو پرویز بود که نشانه‌های ضعف ساسانیان را آشکار کرد و خبر آن در تمام عربستان منتشر شد. از این زمان به بعد، به دلیل ضعف ساسانیان گروه‌های مختلف عرب وارد ایران شدند.
در پایان دوران ساسانی، با ورود اسلام به ایران و پس از جنگ نهاوند، به جهت جلوگیری از حمله مجدد یزدگرد سوم و به دستور خلیفه دوم عمر بن خطاب، گروه‌های جدید عرب به مناطق مختلفی همانند فارس، کرمان، اصفهان، ری و ... وارد شده و در برخی مناطق ساکن شدند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ورود اعراب به ایران پس از اسلام
قلمرو حکومت مشعشعیان
ورود اعراب به داخل ایران در ادوار مختلف پس از اسلام نیز ادامه داشت که از آن جمله می‌توان به حکومت مشعشعیان (حکومت تا 845 تا 914 هجری قمری) از شیعیان خوزستان به مرکزیت هویزه (مناطقی همانند شوشتر، دزفول تا هویزه، بصره و ...) اشاره نمود. استقلال این خاندان در ابتدا در دوران صفویه توسط شاه اسماعیل صفوی از میان برداشته شد، اما سپس به عنوان والیان دست نشانده صفویان (ولایت عربستان) در خوزستان حضور داشتند.
مشعشعیان تا سال 1150 میلادی والیان خوزستان بودند. از این دوره به بعد بیگلربیگی هویزه حاکم نشین خوزستان، توسط نادرشاه تعیین و عملاً والیان مشعشعی قدرت خود را از دست دادند. قیام مشعشعیان در دوره نادرشاه افشار موجب تبعید گروهی از ایشان به خراسان و برافتادن حکومت آنان گردید.
وضعیت کنونی عرب‌های ایران
امروزه عرب‌ها نیز همانند سایر اقوام، بخش جدایی ناپذیر از پیکره قومیتی ایران هستند و ایستادگی و فداکاری‌های آنان در جریان حمله صدام به ایران و در طول هشت سال دفاع مقدس ستودنی بود. عرب‌های ایران جز بخشی کوچکی، اکثراً یکجانشین هستند اما در مناطقی همانند خوزستان و فارس هنوز دارای ساختارهای اجتماعی قبیله بوده و قلمروهای مشخصی دارند. در حوزه خوزستان معاش بخشی از گروه‌های عرب‌زبان بر دامداری استوار است و در استان فارس نیز گروه‌هایی از عشایر عرب خمسه هنوز دامداری به روش کوچ نشینی را ادامه می‌دهند. عرب‌های ایران همگی مسلمان و اکثراً پیرو مذهب تشیع و بخشی نیز اهل تسنن هستند.
در ارتباط با قوم عرب به مباحث زیر خواهیم پرداخت
- پراکندگی قوم عرب در ایران
- زبان قوم عرب
- فرهنگ قوم عرب
- پوشاک قوم عرب