گونه ترمتای Merlin

نام فارسی: ترمتای
نام علمی:Falco columbariu
نام انگلیسی: Merlin
نام‌های محلی: ترکی: ترومتای، کردی: ترومته، گیلانی: واشک (چی چینی)

زیرگونه‌های ترمتای

از شمال اروپا تا غرب سیبری زیرگونه‌ی subaesalon و زیرگونه‌ی insignis  از شمال تا شرق سیبری پراکنش دارد و زمستان‌ها به خاورمیانه مهاجرت می‌کند. زیرگونه‌ی pallidus از شمال قزاقزستان تا جنوب غرب سیبری پراکنش دارد. ترمتای 4 زیرگونه‎ی دیگر در آسیا و شمال آمریکا دارد.

ویژگی‌های ظاهری گونه ترمتای

طول بدن 25 تا 30 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 50 تا 62 سانتیمتر است. کوچکترین شاهین با بال‌های کوتاه و نوک تیز و دم به نسبت بلند است که به واسطه‌ی خط شاربی کمرنگ و نه چندان واضح، طرح صورتش شباهت اندکی با سایر شاهین‌ها دارد. نر و ماده متفاوت (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرنده‌ی نر بالغ تارک سر و روتنه خاکستری مایل به آبی دارد. زیرتنه نخودی تا قرمز مایل به نارنجی است و خال‌های تیره‌ی روی سینه و شکم در امتداد هم، نوارهای طولی تشکیل می‌دهند. شاهپرهای پرواز تیره و دم دارای یک نوار پهن تیره در انتها است. ماده‌ی بالغ روتنه‌ی قهوه‌ای مایل به خاکستری و زیرتنه‌ی قهوه‌ای روشن همراه با خال‌های تیره‌ی بزرگ و فراوان دارد که در امتداد هم نوارهای طولی مشخصی تشکیل می‌دهند. دم کرم رنگ با حدود پنج نوار عرضی تیره که نوار انتهایی اندکی پهن‌تر است. پرنده نابالغ تا حد زیادی شبیه به ماده بالغ به نظر می‌رسد ولی در روتنه اندکی قهوه‌ای‌تر و بال‌ها و دم به طور مشخص راه‌راه هستند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان

ویژگی‌های زیستی گونه ترمتای

مناطق باز با پوشش گیاهی اندک واقع در ارتفاعات، همچنین دامنه کوه‌ها یا دشت‌ها، کشتزارها، تالاب‌ها و تپه‌های شنی را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند. پرنده‌ای اجتماعی نیست، اغلب اوقات سال به تنهایی و به ندرت جفت دیده می‌شود. پروازی مستقیم با بال زدن‌های سریع و قدرتمند دارد و با بال‌هایی صاف بال‌بازروی می‌کند. اغلب در ارتفاع کم و نزدیک به سطح زمین پرواز می‌کند و با سرعت زیاد به طعمه‌ی خود روی زمین یا در هوا حمله می‌کند. به طور عمده از پرندگان کوچک و تا حدی از جوندگان کوچک، خفاشها، سوسک‌ها و سنجاقک‌ها تغذیه می‌کند.

زیستگاه گونه ترمتای

این پرنده در مناطق باز و ناهموار، نواحی باتلاقی، تپه‌های شنی و صخره‌های ساحلی به سر می‌برد.

مکان‌های مهم زادآوری گونه ترمتای در ایران

پرنده ترمتای در ایران زادآوری ندارد.

پراکندگی گونه ترمتای

- پراکنش در جهان: ترمتای در شمال آسیا، اروپا و آمریکای شمالی زادآوری می‌کند و در زمستان‌ها در جنوب شرق آسیا، خاورمیانه، جنوب اروپا، شمال آفریقا و آمریکای مرکزی زمستان‌گذرانی می‌کند.
- پراکنش در ایران: به صورت معمول در شمال کشور به ویژه نواحی جنوبی دریای خزر و به تعداد کمتر در استان‌های فارس، سیستان و بلوچستان و خوزستان زمستان‌گذرانی می‌کند. در نیمه‎ی دوم سال به جز در جنوب شرق در تمام مناطق ایران پراکندگی دارد.

- پراکنش در تهران: زمستان‌ها در شهر تهران قابل مشاهده است. بیشترین رکوردها از این گونه مربوط به شمال پارک چیتگر در شمال غرب، مزارع کشاورزی در جنوب و جاده تلو در شرق تهران است.

مهاجرت سالیانه گونه ترمتای (کوچ)

بیشترین جمعیت زادآور این گونه در شمال اروپا و شمال روسیه و کشورهای آسیای میانه است و زمستان‌ها به عرض‌های جنوبی‌تر نظیر جنوب اروپا، خاورمیانه، سبه جزیره‌ی عربستان و شمال آفریقا مهاجرت می‌کند.

وضعیت حفاظتی گونه ترمتای

در ضمیمه‌ی II کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز در فهرست پرندگان حمایت شده قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.

روش‌های شناسایی گونه ترمتای

- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: پرنده‌ی شکاری کوچک به اندازه‌ی کبوتر که نر آن کوچکترین پرنده شکاری ایران است. بال‌ها کوچک و کاملا نوک تیز و دم دراز است. سیلوئت این پرنده در حالت اوج گیری بسیار شبیه پرنده بحری جوان (Falco peregrinus) است و اوج گیری کمی انجام می‌دهد. اغلب در حالت تعقیب پرنده‎های کوچک در نزدیکی به سطح زمین است، در حال که به شدت بال می‌زند و سریع حرکت می‎کند. در هنگام شکار درجا بال‌زنی نمیکند (گاهی در بادهای شدید درجا بال‌زنی کوتاه می‌کند).
از فاصله‌ی دور ماده‌ها و جوان‌ها تیره دیده‌ می‌شوند اما راه‌راه‌های دم کمی مشخص است. نرها به واسطه‌ی رنگ آبی- خاکستری در پشت و دست‌های سیاه، دم همرنگ پشت بدن و نوار سیاه پهن در انتهای آن قابل شناسایی هستند. در شرایط نوری خوب رنگ پرتقالی در سینه قابل رؤیت است.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: نرهای بالغ به خوبی قابل شناسایی هستند. پشت بدن آبی- خاکستری و دست‌ها سیاه است. در انتهای دم یک بند تیره‌ی پهن وجود دارد. در سینه و شکم رنگ پرتقالی با راه‎راه‌های نازک عمودی دیده می‌شود. در صورت خط سبیلی و خط چشمی تیره قابل مشاهده است. در زیر بال‌ها راه‌راه‌های نسبتاً پهن و مشخص دیده می‌شود اما نوک انگشتان سیاه است. ماده‎ها و نا بالغ‌ها در پشت بدن قهوه‌ای تیره هستند. دمی بلند دارند که 4 تا 5 راه‎راه فاصله‌دار از هم در آن دیده می‌شود. سینه راه‌راه عمودی دارد اما پرهای پوششی دمگاه و زیر دم کرم روشن است و راه‌راه در آن دیده نمی‌شود. در زیر بال راه‌راه‌های نسبتاً پهن وجود دارد. اگرچه در طبیعت نوک بال‌ها تیز دیده می‌شود ولی در نمای نزدیک سر بال‌ها کمی گرد است. P8  و P9 بلندتر از P10  و  P7 هستند.

- شناسایی در حالت نشسته: زمانی که به دنبال پیدا کردن طعمه است، مرتباً روی زمین به صورت زاویه‌دار (تقریبا! 45 درجه) می‌نشیند. نوک شاه‌پرها به انتهای دم نمی‌رسد (حدوداً 3/4 بلندی دم امتداد دارد). نرهای بالغ به خوبی قابل شناسایی‌اند. پشت بدن آبی- خاکستری و سینه نارنجی است. در پشت و سینه راه‌راه‌های نازک عمودی دیده می‌شود. خط سبیلی و خط چشمی تیره و نوار ابرویی سفید از مشخصه‌های بارز این گونه است. دم دو رنگ است، خاکستری با راه‌راه‌های نازک و در انتها نوار سیاه پهن (در صورت داشتن دید مناسب آخرین قسمت دم یک نوار سفید نازک هم وجود دارد). ماده‌ها و جوان‌ها در پشت قهوه‌ای تیره‌اند که در حاشیه‌ی پرهای پوششی رنگ نخودی وجود دارد. دم 4 تا 5 راه‌راه نخودی دارد. سینه نخودی رنگ با نقطه نقطه‌هایی است که در کنار هم خط‌های عمودی را تشکیل می‌دهند. نوار ابرویی سفید و خط سبیلی و نوار چشمی تیره است. در ناحیه صورت بعد از گونه‌های روشن، در قسمت گوش‌پرها هلال تیره دیده می‌شود.

بخش‌های بدون پر (لخت) گونه ترمتای

چشم‌ها در تمام سنین قهوه‎ای تیره هستند. بینی زرد که در جوان‌ها سبز کم‌رنگ و در مسن‌ها زرد پررنگ است. پاها زرد هستند.

فازهای رنگی متفاوت در گونه ترمتای

 این گونه فازهای رنگی متفاوتی ندارد.

گونه‌های مشابه گونه ترمتای

پرنده ترمتای ممکن است با گونه‌های شکاری کوچک از خانواده‌ی Falconidae و قرقی اشتباه گرفته شود. رنگ آبی- خاکستری پشت آن را شبیه ماده ترمتای پا سرخ یا نر قرقی نشان می‌دهد. جوان‌ها و ماده‌ها از فاصله‌ی دور ممکن است شبیه ترمتای پا سرخ، دلیجه یا لیل باشند.
- قرقی: در این گونه بال‌ها کوچک و گرد، دم دراز است. بال زدن و بال بازرَوی آرام‌تر است. در حالت نشسته بال‌های قرقی نسبت به دم خیلی کوتاه است. زاوه‎ی نشستن کاملاً عمودی و در ترمتای زاویه‎دار است. پاها بلند هستند و در دم 3 یا 4 بند تیره پهن دیده می‌شود. شکم راه‎راه عرضی دارد (ترمتای نقطه نقطه است). رنگ چشم زرد یا نارنجی ولی در ترمتای تیره است.
- دلیجه: بال‌ها بزرگتر است. پشت بدن آجری رنگ با خال‌های سیاه درشت است. از بالا شاه‌پرهای اولیه کاملا تیره دیده می‌شوند. درجا بال‌زنی دارد. در ماده‌ها و جوان‌ها دم کرم رنگ است که در انتها یک بند تیره و پهن دارد.
- لیل: گوه و گلو کاملاً سفید است. نقطه نقطه‌های سینه درشت و در امتداد هم، خط طولی ایجاد می‌شود. پوش‌پرهای زیر شکم و زیر دم قرمز است. در حالت نشسته لبه‌ی شاه‌پرها از دم بلندتر است (در ترمتای به انتهای دم نمی‌رسد). در جوان‌ها دم یک رنگ است در حالی که در ترمتای راه‌راه است. غذای اصلی لیل حشرات بزرگ است (غذای اصلی ترمتای، پرندگان است).
- ترمتای پا سرخ (ماده‌ها و جوان‌ها): در حالت نشسته لبه‌ی شاه‌پرها تا انتهای دم است (در ترمتای طرول شاه‌پرها به انتهای دم نمی‌رسد). رنگ روی سر زرد- نارنجی است و ماسک مشخصی در صورت دارد. بینی و پاها نارنجی هستند (در ترمتای زردند). طرح دم مانند دلیجه راه‌راه‌های باریک و در انتها نوار مشکی پهن دارد. در جوان‌ها گونه سفید و طرح زیر بدن سیاه و سفید دیده می‌شود. غالباً در حال شکار حشرات در هوا دیده می‌شوند.

تشخیص جنسیت گونه ترمتای

دو جنس نر و ماده در پرنده ترمتای کاملاً از لحاظ رنگ با هم متفاوت هستند. رنگ طوس پشت بدن، بال‌ها و سینه‌ی نارنجی علامت‌های خوبی برای شناسایی نرها هستند.

سایر اعضای این خانواده را بشناسیم

راسته شاهین سانان

• خانواده شاهینیان

- گونه بالابان
- گونه لاچین
- گونه لیل
- گونه بحری
- گونه ترمتای
- گونه دلیجه
- گونه دلیجه کوچک
- گونه شاهین
- گونه شاهین آمور
- گونه شاهین بلوچی
- گونه شاهین پاسرخ
- گونه شاهین دودی
- گونه شاهین سرحنایی

طبقه بندی گونه ترمتای

Falco columbariu

Morphological characteristics: 25-30 cm length and 50-62 cm wingspan. The smallest falcon with short pointed wings and rather long tail. Fairlysimilar to other falcons in facial pattern, but moustachial stripe rather poorly developed moustachial stripe. Sexes dissimilar (female slightly larger) with no seasonal variation. Adult male with bluish grey cap and upperparts, buff to orange-red underparts with dark streaks on breast and belly. Flight-feathers dark and tail with black terminal band. Adult female with greyish brown upperparts and cream-white underparts with pronounced dark streaking. Tail creamy with about five dark horizontal bands, the terminal one slightly wider. Juvenile resembles adult female but with rather browner upperparts and distinct streaked wings and tail.
Biological characteristics: Prefers open areas with little vegetation, such as uplands, foothills, plains, farmlands, wetlands, and sandy hills. Largely solitary, occasionally in pairs. Flight direct with rapid powerful wing-beats. Soars with stretched wings and swoops quickly on prey on ground or after prolonged chasing in flight. Feeds chiefly on small birds and sometimes on small reptiles, bats, beetles, and dragonflies.
Distribution and abundance: A common winter visitor to northern Iran, especially the south Caspian region, and in smaller numbers south to Khuzestan, Fars, and Sistan-Baluchestan.
Conservation status: Listed in Appendix II Convention on International Trade in Endangered Species (CITES). Also concerned as protected species in Iran and is of conservation values.