آشنایی با زیستگاه‌های پستانداران ایران 

هر یک از پستانداران در محدوده‌های طبیعی مشخصی زندگی می‌کنند که به آن زیستگاه می‌گویند. زیستگاه تأمین کننده آب، غذا، پناهگاه و محل تولیدمثل حیوان است. هر زیستگاه شامل مجموعه‌ای از تیپ پوشش گیاهی، پستی و بلندی، نوع خاک، آب و هوا، میزان بارندگی، میزان نور، غذا و مناسبات بین آن‌هاست که باعث ایجاد شرایطی مناسب برای زندگی جانوران می‌شود. بعضی از پستانداران که رژیم غذایی خاصی دارند فقط در زیستگاهی که آن نوع غذا یافت می‌شود، زندگی می‌کنند. مثلاً سنجاب ایرانی که غذای اصلی‌اش دانه بلوط است در زیستگاه زاگرس که درختان بلوط وجود دارد، زندگی می‌کند. کشور ما علاوه بر دارا بودن چین خوردگی‌ها، کویرها و شرایط اقلیمی و جغرافیایی خاص، به علت قرار گرفتن در محدوده 2 ناحیه جغرافیایی زیستی جانوری جهانی پالئارکتیک (Palearctic) و اورینتال (Oriental) و مجاورت با ناحیه اتیوپین (Ethiopian) و عبور کمربند کویری صحارا سندی (Sahara Sindian) از آن و از طرف دیگر اتصال قبلی فلات ایران با ابر قاره گندوانا (افریقا، استرالیا و امریکای جنوبی) و سپس جدا شدن از این ابر قاره (با فون و فلور متمایز) و چسبیدن آن به اوراسیا، از زیستگاه‌های متنوعی برای زندگی گونه‌های مختلف پستانداران برخوردار است.

هفت زیستگاه متفاوت برای پستانداران ایران قابل تفکیک است که عبارتند از:

1. زیستگاه خزری
2. زیستگاه کوهستانی
3. زیستگاه جنگلی زاگرس
4. زیستگاه بیشه‌زار خوزستان
5. زیستگاه بیابانی
6. زیستگاه استپی
7. زیستگاه بلوچی

برخی از مهمترین عوامل تخریب زیستگاه‌ها و کاهش جمعیت حیات وحش در ایران به شرح زیر است:

• عدم آگاهی اقشار مختلف مردم نسبت به اهمیت حیات وحش، ترس بی‌مورد از حیوانات وحشی و نداشتن انگیزه جهت حمایت و حفاظت از آن‌ها.

• ضعف سازمان حفاظت محیط زیست در اعمال قوانین و مقررات شکار و صید،‌ به عللی از قبیل عدم باور برخی از مسئولین و برنامه‌ریزان نسبت به ارزش‌های منابع طبیعی و حیات‌وحش و در نتیجه عدم حمایت آن‌ها از تحقق اهداف این سازمان، بی‌تفاوت شدن تدریجی برخی از کارکنان سازمان حفاظت محیط‌ زیست و کم شدن انگیزه کاری در آ‌ن‌ها، کمبود پرسنل و امکانات حفاظتی.

• عدم توجه اقدامات لازم به منظور آموزش و آگاه‌سازی طبقات مختلف مردم نسبت به اهمیت منابع طبیعی و حیات‌وحش و لزوم حمایت و حفاظت از آن‌ها از طریق کتاب‌های درسی، رسانه‌های همگانی، اجرای برنامه‌های طبیعت‌گردی، ایجاد پارک‌های طبیعت، باغ‌های وحش و موزه‌های تاریخ طبیعی در مراکز استان‌ها و شهرستان‌ها.

• تخریب زیستگاه‌ها به علت تبدیل مراتع و جنگل‌ها به اراضی کشاورزی، باغات، اماکن مسکونی، کارخانه‌ها و ایجاد راه‌ها، که نتیجه آن کاهش فضای حیاتی حیوانات وحشی، تجزیه زیستگاه‌ها، جلوگیری از جابه‌جایی و مهاجرت حیوانات و دسترسی سریع و آسان شکارچیان به دامداران و زیستگاه‌های امن آن‌ها می‌باشد.

• در اختیار قرارگرفتن صدها هزار اسلحه مجاز و غیرمجاز جنگی و شکاری در دست مردم، به خصوص عشایر و روستانشینان و عدم رعایت قوانین و مقررات مربوطه، مانند شکار حیوانات در فصول ممنوعه یا در مناطق تحت حفاظت سازمان به ویژه در زمان آبستنی و یا دوران شیردهی توسط برخی از آنها.

• ورود بدون ضابطه میلیون‌ها دام که چندین برابر ظرفیت قابل تحمل محیط است به زیستگاه‌های جانوران وحشی که نتیجه آن کاهش فضای حیاتی، تخریب مراتع و جنگل‌ها، اشغال چشمه‌ها، رقابت غذایی بین دام‌ها با علف‌خواران وحشی، تعقیب و کشته شدن حیوانات به وسیله سگ‌های گله و سریت امراض مشترک از دام‌های اهلی به حیوانات وحشی است.

• در دسترس قرار گرفتن اتوموبیل‌ها و موتورسیکلت‌های تندرو بیابانی و تعقیب و شکار پستاندارانی از قبیل آهو، جبیر، گور، یوز، کاراکال که در مناطق به نسبت مسطح زندگی می‌کنند در روز و یا در طول شب (با استفاده از چراغ اتوموبیل و یا نورافکن).

• آلودگی‌های محیط‌زیست به‌خصوص استفاده از کودها و سموم شیمیایی که موجب کاهش تعداد پستاندارانی از قبیل حشره‌خورها، خفاش‌ها، شنگ، فُک و بسیاری از گونه‌های دیگر گردیده است.

• استفاده از طعمه‌های مسموم به منظور از بین بردن جوندگان آفت و یا کشتن جانورانی نظر پلنگ، گرگ و سمور. این اقدام علاوه بر از بین بردن حیوانات مذکور لطمه زیادی نیز به پستانداران گوشت‌خوار نظیر کفتار، روباه، شغال و همچنین برخی از پرندگان شکاری و لاشخورها وارد می‌سازد. برای مثال در اوایل دهه 1360 اکثر روباه‌های شنی و کفتارهای پارک ملی کویر به علت خوردن طعمه‌های مسمومی که توسط دامداران برای کشتن گرگ و پلنگ کار گذاشته شده بود تلف شدند. برخی بر این عقیده‌اند که یکی از عوامل انقراض ببر در ایران آغشته نمودن لاشه حیوانات شکار شده توسط این حیوان به سموم شیمیایی بوده است.

• استفاده از انواع تله‌ها برای گرفتن حیواناتی از قبیل سمور و روباه جهت استفاده از پوست آنها، گرفتن قوچ و میش و آهو برای استفاده از گوشت و گرفتن گرگ و پلنگ برای معدم کردن آن‌ها و همچنین گرفتن نوزاد پستانداران نیز از دیگر عوامل کاهش جمعیت‌های پستانداران ایران به‌شمار می‌روند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان