جفتیابی و جفتگیری در دوزیستان
اولین قدم برای شروع زادآوری در دوزیستان، یافتن جفت مناسب است. از این رو ممکن است بین نرهای هرگونه برای تصاحب یک حیوان ماده، درگیری و نزاع صورت گرفته و یا نرها با توجه به غریزه خود شروع به انجام دادن حرکاتی کرده و خود را برای جلب توجه جفت ماده به نمایش بگذارند. به این عمل اصطلاحاً نمایش جنسی (courtship display) گفته میشود.
اشکال تولید مثلی در گونه‌های دوزیستان با ترکیبی از ویژگی‌ها تعریف میشود. این ویژگی‌ها عبارتند از: محل زادآوری، ساختار دسته تخم، محل تخمگذاری (آب یا خشکی)، محل رشد و نمو لاروها و مراقبت والدینی در صورت وجود داشتن.
در قورباغه‌ها و وزغ‌ها این مجموعه از ویژگیهای پیچیده به علت رفتارهای تولید مثلی و دوره زندگی متنوع آنها ضروری به نظر می‌رسد. برعکس اشکال تولیدمثلی در سیسیلیان‌ها و سمندرها ساده و کم تنوع است.
پس از انتخاب جفت نوبت به جفتگیری و عمل لقاح است. در مهره‌داران عمل لقاح به دو صورت داخلی و خارجی انجام می‌پذیرد.
- در لقاح خارجی معمولاً حیوان ماده تخمک‌های خود را درون آب ریخته و حیوان نر با ریختن اسپرم‌های خود روی توده تخمک‌ها آنها را بارور می‌کند.
- در لقاح داخلی معمولاً حیوان نر مجهز به اندامی میشود که از طریق آن اسپرم‌های خود را وارد اندام تناسلی حیوان ماده می‌کند. اندام تناسلی نرها و ماده‌ها درون محفظه‌ای در زیر بدن قرار دارد با نام کلوآک. در دوزیستان با لقاح داخلی حیوان نر با ترشح موادی از دم خود ماده را تحریک می‌کند. سمندر نر کپسولی مملو از اسپرم از بدن خارج کرده و حیوان ماده را به سمت آن هدایت می‌کند. سمندر ماده با لوب‌های کلوآک خود کپسول را برداشته و وارد بدن می‌کند.
دوزیستان و خزندگان طی روند تکامل و به منظور فائق آمدن بر شرایط سخت محیطی، خطرات و دشمنان، از لحاظ روش‌های زادآوری تکامل پیدا کرده‌اند. دوزیستان ممکن است تخم‌گذار، تخم‌زنده‌زا و زنده‌زا باشند.
تخم‌گذار
در این روش تخم‌های ایجاد شده پس از لقاح داخلی یا خارجی و پس از ایجاد سلول تخم، مادر، تخم‌ها را از بدن خود خارج می‌کند و تخم‌ها در شرایط محیط، مدتی (بسته به نوع گونه و شرایط محیطی از قبیل درجه حررات و رطوبت) باقی می‌ماند تا جنین داخل تخم ایجاد شود و رشد و تمایزش کامل شود. با اتمام فرآیندهای رشد و نمو جنین درون آنها، نوزادان از تخم متولد می‌شوند. در دوزیستان تخم کروی، دارای پوسته غشایی (غشای ژلاتینی) و زرده سفید رنگ اما در خزندگان تخم‌گذار، تخم دارای پوسته آهکی چرم‌مانند و با زرده زرد رنگ است. در تمامی گونه‌های تخم‌گذار تغذیه جنین توسط مواد غذایی موجود در زرده تأمین می‌گردد.
نوزادی که از تخم بیرون می‌آید، کاملاً شبیه مادر خود است. تنها تفاوت، در رنگ و طرح بدن دیده میشود و نیازی به عمل دگردیسی وجود نخواهد داشت. انواع لاکپشت‌ها و اغلب مارمولک‌ها تخم‌گذار هستند.
نوزادان برای شکافتن و به منظور خروج از تخم و جهت شکستن جداره آهکی آن و نیز پاره کردن کیسه آمنیوت مجهز به ابزارهای ویژه‌ای شده‌اند. روی سر و نوک پوزه نوزاد دوزیستان، غده‌ای وجود دارد که غشاء تخم را حل و خروج آن را تسهیل می‌کند.
زنده‌زا
در این روش که تنها در برخی گونه‌های با لقاح داخلی اتفاق می‌افتد، سلول تخم پس از شکل‌گیری داخل لوله رحم جای گرفته و تمام مراحل رشد و نمو جنین داخل بدن مادر انجام میشود. نوزادان پس از کامل شدن به همراه کیسه جنینی به دنیا می‌آیند. مانند سمندر آلپ و وزغ زنده‌زای آفریقایی.
تخم زنده‌زا
در برخی از گونه‌های دوزیستان و خزندگان پس از تشکیل تخم درون بدن مادر در آنجا نگهداری میشود و نوزاد قبل، همزمان یا بلافاصله پس از تخمگذاری از تخم خارج میشود. همچنین بسیاری از گونه‌های دوزیستان هستند که تخم‌های خود را به طرق مختلف از ابتدا تا زمان خروج نوزاد درون بدن (فضایی به جز رحم) یا روی بدن خود حمل میکنند. این گروه از دوزیستان عملاً از تخم‌های خود مراقبت میکنند.
روش‌های زادآوری دوزیستان به همراه مثال‌هایی برای هر یک از آنها را میتوانید در جدول زیر مشاهده کنید.
انواع روش زادآوری در دوزیستان
|
روش زادآوری
|
نوع گونه دوزیستان
|
| تخمگذاری |
برخی سیسیلیان‌ها، سمندرها، قورباغه‌ها و وزغ‌ها
|
| زنده‌زایی |
بیشتر سیسیلیان‌ها، سمندر آلپ، وزغ زنده‌زای آفریقایی
|
| تخم‌زنده‌زایی |
قورباغه‌ها و وزغ‌ها
|
دریافت مشاوره تخصصی رایگان