توزیع و پراکندگی جغرافیایی کوچ‌نشینان ایران

زندگی کوچ‌نشینی در تمام نواحی ایران به اشکال مختلف دیده می‌شود. زیرا موقعیت مکانی ایران و شرایط جغرافیای طبیعی آن نظیر ناهمواری‌ها و تنوع اقلیمی، در بعضی موارد شرایطی را فراهم می‌آورد که انسان برای بهره‌برداری بهینه از این محیط، مجبور به زندگی و اقتصاد کوچ‌نشینی است. قلمرو جغرافیایی اصلی کوچ‌نشینی در ایران، سراسر غرب، شمال و شمال غرب، شمال شرق، جنوب و جنوب شرقی و برخی نواحی مرکزی ایران در پیرامون کویر و بیابان‌ها است که می‌توان طبق تقسیم‌بندی زیر آن‌ها را از هم باز شناخت.

ناحیه شمال و شمال غرب

که شامل مجموعه‌ای از ارتفاعات، تپه ماهورها، فلات‌ها و اراضی پست و حاصلخیز در استان‌های مازندران، گیلان، اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، زنجان، قزوین و بخشی از همدان است. تعدادی از کوچ‌نشینان ترک و کرد نظیر ایل سون، ارسباران، قراچه داغ، جلالی و… در این محدوده معیشت کوچ‌نشینی دارند و تالش‌ها نیز در شمال مستقر شده‌اند.

ناحیه غرب، جنوب و جنوب غربی

این ناحیه که قسمت اعظم ارتفاعات زاگرس را شامل می‌شود، از مهم‌ترین قلمروهای کوچ‌نشینی در کشور به شمار می‌رود. جهت این ارتفاعات شمال غربی، جنوب شرقی است و تا دریای عمان امتداد دارد و استان‌های همدان، کرمانشاه، ایلام، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه بویراحمد، اصفهان، خوزستان، بوشهر، فارس و هرمزگان را از غرب تا جنوب در بر می‌گیرد. ایلات بزرگی نظیر: بختیاری، بویراحمد، ایلات خمسه، قشقایی و… در این محدوده به سر می‌برند و با توجه به شرایط طبیعی این ناحیه که پیش از این بیان شد، بزرگترین ایلات کشور را به خود اختصاص داده‌اند.

ناحیه شمال شرق

این ناحیه از بندر ترکمن در جنوب شرقی دریای مازندران تا مرزهای افغانستان در شرق امتداد دارد و از جنوب به حاشیه کویر مرکزی ایران محدود می‌شود. استان‌های گلستان، خراسان و سمنان در این محدوده قرار دارند و کوچ‌نشینان ترکمن و سنگسر و… از ایلات عمده این ناحیه به شمار می‌روند.

ناحیه شرق و جنوب شرقی

این ناحیه بیشتر قلمرو ایلات و طوایف مستقل بلوچ است که در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و حتی بخش‌هایی از استان خراسان مستقر هستند.

ناحیه مرکزی

این ناحیه که از دامنه‌های البرز جنوبی شروع شده است و تا حاشیه کویر مرکزی ایران امتداد دارد و شامل استان‌های تهران، قم، سمنان مرکزی و اصفهان است.
از مشخصات بارز کوچ‌نشنان ایران همچنان که قبلا نیز اشاره شد نفوذ فرهنگی آن‌ها در تمام شئونات این کشور است. به‌طوری که فرهنگ ایران مجموعه‌ای از عملکرد فرهنگ‌های عشایر منطقه است که مصادیق این موضوع در دوره اسلامی تشکیل حکومت‌هایی نظیر سلجوقیان، مغولان، تیموریان، صفویه، افشاریه و قاجاریه است. این حکومت‌ها جملگی از میان جوامع کوچ‌نشین به قدرت رسیده‌اند. به طور کلی واحد تولید در بین کوچ‌نشینان ایران خانوار است که یک واحد مصرف نیز به شمار می‌رود. یکی از خصوصیات بارز کوچ‌نشینان مساله مصرف‌گرایی و عدم توجه به سودجویی است و از طرفی اقتصاد کوچ‌نشینان در چند دهه اخیر تحت تاثیر نظام سرمایه‌داری و بازارهای بین‌المللی قرار گرفته است و در نتیجه کوچ‌نشینان مجبور هستند قسمت بیشتری از تولیدات خود را در بازارها به فروش برسانند تا در ازای آن کالاهایی را که خود تولید نمی‌کنند و به آن‌ها نیاز دارند، خریداری نمایند.

اقلیم و سرزمین کوچنشینان بر مباحث زیر اثر دارد

- فرهنگ مکان گزینی و عوامل جغرافیایی ایران در فرهنگ کوچ‌نشینی
- توزیع و پراکندگی جغرافیایی کوچ‌نشینان ایران

دریافت مشاوره تخصصی رایگان