تنوع پروانه‌ها و زیستگاه‌های مهم آن‌ها در ایران

در حدود 400 گونه پروانه در ایران تا به امروز شناسایی شده است که از این تعداد در حدود 50 تا 60 گونه و زیرگونه اندمیک یا بومی ایران است و در هیچ جای دیگری از جهان مشاهده نمی‌شوند.

کشور ایران بر روی نوار بیابانی نیمکره شمالی واقع شده است و به همین لحاظ انتظار می‌رود دارای آب و هوای بیابانی و گرم و خشک باشد، ولی به دلیل پیدایش کوه‌های زاگرس در غرب کشور و همچنین رشته کوه البرز در شمال، تنوع آب و هوایی بینظیری درکشور ایجاد شده، که این تنوع جوی خود باعث به وجود آمدن گونه‌های مختلفی از گیاهان و جانوران مخصوص به خود در این مناطق گشته است.

توده‌های هوای گرم و مرطوب برخاسته از دریای سرخ و دریای مدیترانه پس از ورود به مرزهای غربی کشور با برخورد به دیواره بلند و نفوذ ناپذیر زاگرس، موجب تولید بارندگی‌های خوبی در این ناحیه شده که منجر به تولید جنگلی‌های بلوط غرب کشور و مراتع وسیع و سرسبز کوهستانی آن شده است.

• به دلیل ساختار ویژه رشته کوه‌های زاگرس که هم شامل قلل بسیار مرتفع و هم دره‌های بسیار عمیق است و نیز با توجه به این‌ موضوع که این کوه‌ها از رشته‌های بسیار متعدد موازی تشکیل شده‌اند، نفوذ و تأثیر توده هوای گرم و مرطوب غرب و جنوب غربی به این مناطق یکسان نبوده و در هر منطقه‌ای با ویژگی‌های خاص توپوگرافی، موجب تولید خرد اقلیم‌هایی می‌شود که هر یک به نوبه خود بر روی جریانات گونه‌زایی در گیاهان، حشرات و جانوران بسیار مؤثرند. قله‌های مرتفع زاگرس به مانند جزایری ناپیوسته عمل نموده که دره‌های عمیق با آب و هوای گرم و خشک آن‌ها را از هم جدا می‌کند و لذا جمعیت‌های مختلف حشرات از جمله پروانه‌ها در این مناطق روند گونه‌زایی مخصوص به خود را دنبال نموده و موجب پیدایش بسیاری از گونه‌های اندمیک شده‌اند. پس ارتفاعات رشته کوه‌های زاگرس را می‌توان یکی از زیستگاه‌های عمده و منحصر به فرد پروانه‌های ایران دانست.

• در مناطق واقع بر روی نوار بیابانی، کوه‌ها به منزله واحه‌های آباد و سرسبزی عمل می‌نمایند که بسیاری از گونه‌ها را به سوی خود جلب می‌کنند. در مقام مقایسه تعداد بسیار کمی از گونه‎های پروانه‌ها در مناطق کویری و بیابانی قادر به ادامه حیات هستند، چرا که دسترسی به منابع آب و غذایی در این مناطق همواره با مشکلاتی روبروست. رشته‌کوه‌های البرز نیز که به مانند سدی از نفوذ جریانات مرطوب شمای به عرض‌های جنوبی‌تر کشور جلوگیری می‌کنند، باعث پیدایش اقلیم‌های بسیار متنوعی در طول و عرض خود شده‌اند. وجود جنگل‌های هیرکانی در دامنه‌های شمالی، مراتع آلپی و سرسبز و برف‌گیر در قسمت میانی و دامنه‌های استپی و نیمه خشک در بخش جنوبی، امکان پیدایش بسیاری از گونه‌های اندمیک پروانه‌ها را که خاص این ناحیه هستند بوجود آورده‌است.

• از دیگر زیستگاه‌های پروانه‌ها در ایران مناطق واقع در شمال غرب کشور هستند. این مناطق به دلیل همجوار بودن با کوه‌های قفقاز و فلات آناتومی دارای وجوه مشترک بسیاری با آن‌ها بوده، ولی در عین حال با تأثیر گرفتن از آب و هوای داخلی فلات ایران دارای ویژگی‌های خاص خود نیز هستند. ناحیه رشته کوه‌های طالش نیز از جمله مناطقی است که تنوع جانوری آن، بخصوص از منظر تنوع گونه‌های پروانه‌های آن، قابل توجه است. این ناحیه با آن که از لحاظ زمین شناسی بخشی از البرز محسوب می‌گردد، اما به لحاظ فون حشرات قرابت بیشتری با منطقه قفقاز و ترکیه نشان می‌دهد.

• یکی دیگر از مناطق پر اهمیت از لحاظ فون پروانه‌ها در ایران، ناحیه کوهستانی شمال شرقی است. این ناحیه که بخشی از چین‌خوردگی‌های البرز محسوب می‌شود، از کوه‌های شاه‌کوه در شمال شهرستان شاهرود آغاز و به رشته کوه‌های هزار مسجد و بینالود در مرزهای شمال شرقی ختم می‌گردد. بسیاری از گونه‌های موجود شمال شرق ایران به دلیل نزدیکی به زیستگاه‌های کوهستانی آسیای میانه تشابهات فراوانی را با گونه‌ پروانه‌های موجود در این مناطق نشان می‌دهند.

• نواحی کوهستانی شرق و مرکزی ایران نیز به دلیل محصور شدن به وسیله دشت‌ها و صحاری وسیع که نقش مراتع جغرافیایی باز را دارند، نقش مهمی را در راه توسعه جمعیت‌های یک گونه ایفا می‌کنند و دارای گونه‌ پروانه‌های بومی فراوانی هستند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان