همان‌طور که در مقالات گذشته، تاریخچه ورزش جهتیابی اشاره شد، ورزش جهتیابی در ابتدا در ارتش برگزار می‌شده است. اما امروزه به اشکال مختلف در مکان‌های متفاوت از جنگل گرفته تا شهر برگزار می‌گردد و با استفاده از وسایل الکترونیکی پانچینگ به صورت زنده از طریق تلویزیون و اینترنت قابل پخش می‌باشد. انواع رشته‌های ورزش جهتیابی در فدراسیون بین‌المللی ورزش جهتیابی در چهار رشته مصوب برگزار می‌گردد:
- جهت یابی پیاده (Foot orienteering)
- جهت یابی اسکی (Ski orienteering)
- جهتیابی دوچرخه کوهستان (Mountain bike orienteering)
- جهتیابی معابر (Trail orienteering)
- در سال های اخیر در رشته کانو و کایاک (گردشگری آبی) (Canoe orienteering) نیز مسابقات جهتیابی برگزار می‌شود.
در ادامه به بررسی جداگانه رشته‌های ورزش جهتیابی می‌پردازیم:
جهتیابی پیاده
جهتیابی پیاده یک ورزش استقامتی است، که به آمادگی ذهنی بالایی نیاز دارد. در این ورزش مسیر علامت‌گذاری شده ای وجود ندارد و فرد جهتیاب باید در حال دویدن با استفاده از ابزار نقشه و قطب‌نما مسیرش را پیدا کند.
نقشه مورد استفاده، اطلاعات جزئی از مسیر مانند تپه‌ها، عوارض زمین، موانع و غیره را نشان می‌دهد. برای موفقیت در جهتیابی پیاده، ورزشکار به تمرکز کامل، مهارت نقشه‌خوانی و توانایی تصمیم‌گیری سریع در انتخاب بهترین مسیر در حال دویدن با سرعت بالا نیاز دارد.
جهت‌یاب‌ها در زمین‌های ناهموار جنگلی و تپه‌های وسیع سخت که آماده‌سازی نشده‌اند می‌دوند. بنابراین به مقاومت جسمانی و چابکی قابل توجهی نیاز دارند. آمادگی جسمانی مورد نیاز در این ورزش مشابه یک ورزشکار اسب‌دوانی سه هزار متر یا دونده ماراتن می‌باشد.
این رشته ورزشی شامل رویدادهای مختلفی می‌باشد: رقابت‌های مستقل، وابسته، مسابقات پارک با مسیر کوتاه و رویدادهای ماراتن کوهستان. همچنین جهتیابی شبانه با کمک گرفتن از چراغ پیشانی هم یک نوع مشهور از جهتیابی پیاده می‌باشد.
هرساله، بهترین جهت‌یابان پیاده در رقابت‌های جهانی به عنوان قهرمان جهان و جام جهانی انتخاب می‌شوند. جهتیابی پیاده یک ورزش شناخته شده در المپیک از سال 1977 می‌باشد.
تجهیزات جهتیابی پیاده
- لباس مسابقه: یک عدد لباس کشی و سبک است که علاوه بر محافظت از بدن ، این امکان را فراهم می‌کند که جهتیاب بالاترین آزادی در حرکت را داشته یاشد باشد، حتی اگر لباس خیس شده باشید.
- کفش‌ها: کفش‌های محکم و سبک با کفی غیر شیبدار این امکان را برای افراد شرکت کننده فراهم می سازنند تا بتوانند در همه انواع زمین مانند زمین‌های گلی و صخره ای با اطمینان حرکت کنند.
- نقشه: نقشه آماده شده توسط برنامه‌ریز، مسیر را همراه با نقاط کنترل که باید مشاهده بشوند نشان می‌دهد. نقشه طراحی می‌شود تا اطلاعات جزئی درباره تپه‌های مسیر، عوارض زمین و ویژگی‌هایی مانند صخره‌ها، قله‌ها و تخته‌سنگ‌ها را نشان بدهد.
- قطب‌نما: تنوع زیادی از انواع قطبنماهای پیچیده برای انتخاب وجود دارد. اساسا قطب‌نماها را می‌توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد: قطبنماهای صفحه ای و قطبنماهای انگشتی.
- کارت کنترل: برای اثبات این که شرکت‌کنندگان تمام نقاط کنترل را به ترتیب صحیح مشاهده نموده‌اند، جهت‌یابان باید کارت کنترل خود را در هر نقطه کنترل با استفاده از ابزار پانچ دستی یا ابزار الکترونیک پانچ کنند.
جهتیابی اسکی
جهتیابی اسکی یک ورزش استقامتی و زمستانی است که با ترکیب مسیریابی و اسکی در فضای باز و مسیر سخت که با استفاده از خطوط مسیر اسکی مشخص شده اند برگزار می گردد. یک جهتیاب اسکی استقامت و قدرت بالای فیزیکی، مهارت اسکی تکنیکی عالی و مهارت انتخاب بهترین مسیرها را با هم ترکیب می‌کند.
رویدادهای جهتیابی اسکی برای سنجش قدرت فیزیکی و مهارت‌های مسیریابی طراحی می‌شوند. جهت‌یابان اسکی از نقشه برای مسیریابی در یک شبکه بزرگ مسیر اسکی و مشاهده نقاط کنترل به ترتیب صحیح استفاده می‌کند. انتخاب‌های مسیر بر اساس کیفیت مسیرهای اسکی، شیب مسیر و هر چیزی که از نقشه قابل خواندن باشد انجام می‌شود.
جهتیابی اسکی بر اساس اندازه‌گیری زمان و هدفمند است و سریع‌ترین زمان بیشترین امتیاز را خواهد داشت. یک کارت الکترونیک تایید می‌کند که ورزشکار نقاط کنترل را به ترتیب صحیح مشاهده کرده است.
جهتیابی اسکی چالش‌های ذهنی و فیزیکی زیادی را برای شرکت کنندگان در بردارد. برای انجام این ورزش لازم است که مهارت‌های محاسباتی و فضایی، حافظه کوتاه‌مدت و علاوه بر آن قابلیت‌های فیزیکی اسکی‌باز در فضای باز بالا باشد. در مقایسه با اسکی در فضای باز رایج، جهت‌یابان اسکی در چالش‌های تکنیکی اسکی در مسیرهای نرم و باریک سریعتر هستند. ورزشکاران نیاز دارند که نقشه را بخوانند و هزاران انتخاب مسیر را در حالی که با سرعت بالا اسکی میکنند داشته باشند.
جهتیابی اسکی سازه‌های ثابتی ندارد و محیط طبیعی میدان مسابقه است. رویدادهای جهتیابی را می‌توان در یک استادیوم اسکی موجود با استفاده از شبکه مسیر طراحی شده مخصوص خطوط اسکی برای ورزش دوگانه و اسکی در فضای باز برگزار کرد.
این ورزش در سال 1890 بنیان‌گذاری شد و جهتیابی اسکی ورزشی با قدمت بالا است. جهتیابی اسکی یک ورزش شناخته شده در المپیک است.
جهتیابی دوچرخه کوهستان
جهتیابی دوچرخه کوهستان یک ورزش استقامتی است که مورد توجه جهت‌یابان و علاقه‌مندان دوچرخه کوهستان می باشد. مهمترین مهارت‌های جهتیابی مورد نیاز در این رشته، انتخاب مسیر و حافظه نقشه‌خوانی هستند. توانایی بالا در دوچرخه سواری و کنترل دوچرخه در شیب‌ها برای یک ورزشکار در سطح بالا الزامی است. برای حفاظت محیطی، رقابت‌کنندگان بهتر است در حالت عادی مسیرها و خطوط را ترک نکنند، اگرچه در برخی کشورهای استثناء این اجازه داده می‌شود.
جهتیابی دوچرخه کوهستان یکی از جدیدترین رشته‌های ورزش جهتیابی است که توسط فدراسیون بین‌المللی جهتیابی تدوین شده است. این ورزش در سال 1980 در سطح باشگاهی در کشورهایی که دوچرخه‌سواری کوهستان به صورت یک ورزش مشهور در فضای باز برگزار میشد ، آغاز گردید. مسابقات قهرمانی جهتیابی دوچرخه کوهستان هر ساله در بین حدود 25 تیم علاقه‌مند برگزار می‌شود.
تجهیزات جهتیابی دوچرخه کوهستان
- نقشه: نقشه فراهم شده توسط برگزارکنندگان برنامه یک نقشه جهتیابی مخصوص دوچرخه‌سواری کوهستان است.
- قطب‌نما: قطب‌نما به بازو یا نگهدارنده نقشه متصل می‌شود.
- نگهدارنده نقشه: یک نگهدارنده نقشه به دوچرخه متصل می‌شود تا دوچرخه سوار در سرعت بالا بتواند نقشه را بدون توقف مشاهده کند.
- کلاه ایمنی: یک کلاه ایمنی محکم برای حفظ سلامتی سر و گردن ضروری است.
- دوچرخه: رقابت‌کنندگان از دوچرخه‌های کوهستان قوی و نیرومند استفاده میکنند. به دلایل ایمنی، شرایط دوچرخه(مانند ترمزها) توسط برگزار کنندگان برنامه قبل از شروع مسابقه چک می‌شود.
- ابزارها: شرکت‌کنندگان در مسابقه ممکن است ابزارهایی را حمل کنند و قطعاتی را جداگانه جایگزین کنند، اما ممکن است تمایل به جست‌وجو یا دریافت کمک برای تعمیرات نداشته باشند.
جهتیابی معابر
این رشته ورزشی یک جهتیابی نظم‌محور با نقشه‌خوانی در مسیر طبیعی است. این نظم شامل تمام افرادی که دارای محدودیت حرکتی هستند، ارتقاء یافته است تا بتوانند در یک رقابت معنادار جهتیابی شرکت کنند.
ویلچرهای برقی یا دستی، باتوم‌های پیاده‌روی و سایر یاری‌رسان‌های حرکتی به عنوان ابزار سرعت حرکت قابل استفاده هستند اما بخشی از مسابقه نیستند. جهت‌یابان معابر باید در مسیر نقاط کنترل نشان‌داده شده روی نقشه حرکت کنند. از آنجایی که این مسابقات در یک فاصله مشخص برگزار می‌شود، تمامی افراد از نظر جسمانی توانمند و شرکت‌کنندگان با توان کمتر می‌توانند در سطحی برابر در مسابقات شرکت کنند. برای اثبات تشخیص درست نقاط کنترل، نیازی به سرعت عمل دستی نیست و تمام کسانی که محدودیت حرکتی دارند می‌توانند در این رقابت‌ها شرکت کنند. بیشتر رویدادها و کلاس‌های جهتیابی معابر برای عموم آزاد است. ورزشکاران شرکت کننده در این مسابقات، مستعد شرکت در مسابقات پارا‌‌المپیک هستند.
جهتیابی معابر به عنوان یک برنامه رسمی فدراسیون جهتیابی از سال 1992 شناخته شد. اولین جام جهانی جهتیابی معابر در سال 1999 برگزار شد و در سال 2004 با مسابقات جهانی قهرمانی جهتیابی معابر جایگزین شد. هرساله مسابقات قهرمانی جهتیابی برگزار می‌شود.
جهتیابی کانو
جهتیابی کانو یکی از ورزش‌های آبی است که با استفاده از کانو، قایق کایاک و یا هر قایق کوچک دیگری انجام می‌شود. معمولاً جهتیابی کانو یک مسابقه زمان‌بندی شده است که قایق‌های کانو یا کایاک با فاصله متناوب شروع به حرکت میکنند و انتظار می‌رود که تمام مسیریابی‌های خود را انجام بدهند. حمل بار هم مجاز است. نقاط کنترل نشان‌داده شده روی نقشه جهتیابی را می‌توان به هر ترتیبی مشاهده کرد. مکان‌های توقف ابتدا با کامل کردن موفقیت آمیز مسیر در کوتاه‌ترین زمان ممکن مشخص می‌شود.
جهتیابی کانو در بهترین حالت در محیط آبی که جزایر کوچک و خطوط ساحلی پیچیده دارد برگزار می‌شود. تیم‌های دو‌نفره به صورت متناوب با استفاده از کانو با هم رقابت میکنند. بعضی از نقاط کنترل از طریق مسیر آبی و بعضی دیگر از طریق زمینی در دسترس هستند.
انتخاب مسیر اهیت ویژه ای دارد. رقابت‌کنندگان باید هر دو مسیرهای زمینی و آبی که در آن نقاط کنترل به شکل کارآمد به هم می‌رسند، را انتخاب کنند و هیچ تیمی زمان را برای دیگری هدر نمی‌دهد.
جهتیابی کانو مسابقات بین‌المللی ندارد. اتحادیه کانو ایالات متحده از سال 1996 مسابقات جهتیابی کایاک و کانو را به صورت ملی برگزار کرده است و از سال 1992 جهتیابی کانو را برای مسابقات بین‌المللی پیشنهاد داده است.
منابع:
وب سایت رسمی فدراسیون جهانی جهتیابی
وب‌سایت رسمی انجمن جهتیابی جمهوری اسلامی ایران
کتاب نقشه‌خوانی و ناوبری زمینی، ترجمه و تالیف: فاروق مظلومی، انتشارات مهکامه
دریافت مشاوره تخصصی رایگان