قانع کردن دشمنان برای فرار

در بسیاری از گونه‌های دوزیستان و خزندگان ابزارها و توانایی‌هایی ایجاد شده است که به آ‌ن‌ها اجازه می‌دهد در هنگامی که توسط شکارچی یا دشمن اسیر شدند، به طریقی او را ملزم به رهاسازی خود کرده و خود را از خطر خورده شدن نجات دهند. از جمله این صفات و ابزارها می‌توان از داشتن پوست زبر زره مانند، وجود زواید خار مانند روی پوست، داشتن غدد ویژه جهت ترشح مواد محرک ناخوشایند و یا سمی، نمایش مرگ یا خود را به مردن زدن و حرکات خود بری دم، خود بری دست و پا و انگشتان و کنده شدن پوست نام برد.

زواید و زره‌های پوستی

بسیاری از گونه‌های مارمولک‌ها روی سطح بدن خود دارای فلس‌های زبر هستند که باعث نفوذ ناپذیری پوستشان می‌شود. برخی گونه‌ها با استفاده از این زواید به طرق مختلف از بدن خود دفاع می‌کنند. برخی آگاماها به هنگام فرار به داخل شکاف صخره‌ها پناه برده و با باد کردن بدن خود و با استفاده از زبری سطح پوست، مانع از این امر می‌شوند که دشمن بتواند آنها را به راحتی از داخل شکاف بیرون بیاورد.

ترشح مایعات

در برخی از گونه‌های دوزیستان و خزندگان غدد ویژه‌ای ایجاد شده‌اند که با ترشح مواد سمی ناخوشایند و محرک باعث آزرده شدن شکارچی شده و جان خود را نجات می‌دهند. از این نوع غدد می‌توان به غدد پاراتیروئید در وزغ‌ها، غدد سمی روی بدن قورباغه‌ها و وزغ‌ها، مواد بدبویی که از انتهای بدن مار کرمی شکل اورآسی خارج می‌شود، پاشیده شدن مواد محرک توسط سمندر آتشین تا 2 متر، پاشیده شدن نوعی ماده چسبناک و بدبو توسط غدد روی دم نوعی گکو و پاشیدن خون از گوشه چشم در مارمولک خاردار آمریکایی اشاره کرد.

نمایش مرگ

یکی از جالب‌ترین رفتارهای دفاعی خزندگان که می‌توان در برخی از گونه‌ها دید، نمایش مرگ یا خود را به مردن زدن است. در این روش حیوان با برگشتن به پشت و گاهی باز کردن دهان خود و ترشح مواد بدبو از غدد زیر دم، خود را به مردن می‌زند. از این رو شکارچیانی که بیشتر علاقه به خوردن طعمه‌های زنده دارند، از خوردن آن صرف نظر کرده و حیوان جان سالم به در می‌برد و پس از برطرف شدن خطر دوباره به حالت عادی برمی‌گردد. این رفتار جالب را می‌توان در مار آبی که در برکه‌ها و آبگیرهای شمال کشور زیست می‌کند، دید.

حرکات دم

در برخی از گونه‌ها تکان دادن یا لرزاندن دم، واکنشی برای جلوگیری از حمله دشمنان است. در سمندرها و تعدادی از مارمولک‌ها این حرکت به صورت پرتاب یا پاشیدن مواد ناخوشایند است، ولی در مارها و سایر مارمولک‌ها این رفتارها به این دلیل انجام می‌شود که آسیب پذیر شده و شکارچی را به گرفتن او از ناحیه دم تحریک کند.
خودبری دم (Tail autotomy)

در بسیاری از مارمولک‌ها (گکوها، لاسرتاها، اسکینک‌ها، گکوهای خال‌پلنگی و سوسمارهای بی دست و پا) و سمندرها رفتار دفاعی حیرت انگیزی به نام خودبری دم دیده می‌شود. در این گونه‌ها حیوان در هنگام گرفته شدن از ناحیه دم آن را قطع می‌کند. این عمل یعنی قطع شدن ناگهانی دم باعث می‌شود که حیوان فرصت پیدا کند در یک آن فرار کرده و دم خود را برای شکارچی نگون بخت برجای بگذارد. دم کنده شده برای مدت کوتاهی تکان خورده و توجه شکارچی را به خود جلب می‌کند، در حالی‌که مارمولک یا سمندر لحظه‌ای قبل فرار کرده است.حیوانی که دمش کنده شده است قادر خواهد بود پس از مدتی دم از دست رفته خود را ترمیم کند.

برخی از گونه‌های دوزیستان و خزندگان نابالغ، دم معمولاً دارای رنگ‌های تند بوده تا بیشتر بتواند توجه شکارچیان را به دم خود جلب کند. در سمندرها و مارمولک‌ها، دم اصلی‌ترین محل ذخیره چربی به حساب می‌آید. این چربی از حیث تأمین انرژی‌های مورد نیاز حیوان برای تولیدمثل و فعالیت‌های حیاتی او دارای نقش عمده‌ای است. از این رو یک مارمولک یا سمندر پس از از دست دادن دم خود ممکن است در فعالیت‌های حیاتی خود دچار مشکل شود و اگر قبل از این که حیوان، دم خود را ترمیم کند به خواب زمستانی فرو برود، این احتمال وجود دارد که حیوان انرژی کافی را برای سپری کردن زمستان نداشته و بمیرد.

خودبری دست و پا

در برخی گونه‌های سمندرها، علاوه بر توانایی خودبری دم، یک قابلیت دیگر نیز وجود دارد. این دسته از سمندرها قادرند تا به منظور نجات جان خود در برابر شکارچیان، دست و پا و یا انگشتان خود را نیز قطع کنند که این عضو قطع شده دوباره ترمیم می‌گردد.
کنده شدن پوست
برخی از مارمولک‌ها دارای یک رفتار دفاعی خاص هستند. زمانی که این جانوران توسط شکارچی یا دشمنی گرفته شوند، پوستشان شروع به کنده شدن کرده و به او در رهایی یافتن از دستان دشمن کمک می‌کند. از این گروه می‌توان به گکوهای دم‌پخ (گونه‌های جنس Teratoscincus) در ایران اشاره کرد.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان