راسته خارپشتان (ORDR ERINACEOMORPHA)
رده‌بندی و تنوع خارپشتان
تا چندی قبل راسته خارپشتان و حشره‌خوران را 2 خانواده از راسته حشره‌خوران (Insectivora) می‌دانستند. ولی دانشمندان بر اساس پژوهش‌های جدید به این نتیجه رسیده‌اند که خارپشتان و حشره‌خواران از نظر تکاملی، ریخت‌شناسی و ژنتیکی تفاوت‌های زیادی با هم دارند و امروزه راسته خارپشتان (Erinaceomorpha) و حشره‌خوران (Soricomorpha) به صورت جداگانه بحث می‌شوند. راسته خارپشتان، راسته کوچکی است و شامل 8 جنس و 21 گونه است. این راسته در ایران 1 خانواده و 4 گونه دارد.
فراوانی و پراکندگی خارپشتان
خارپشتان در آفریقا، آسیا و اروپا یافت می‌شوند. پراکندگی خارپشتان تقریبا پیوسته است اما آنها در کوه‌های بلند و بیابان‌های بسیار خشک حضور ندارند. اعضای این راسته تقریبا در اکثر مناطق ایران با فراوانی‌های متفاوت پراکنده‌اند. خارپشت ایرانی (برانت) فراوان‌ترین خارپشت در ایران است و در اکثر مناطق فلات ایران مشاهده می‌شود اما خارپشت بیابانی فقط در جزیره تنب بزرگ حضور دارد.
آناتومی و پرهیز از طعمه خواران
خارپشتان از پستانداران ابتدایی خشکی محسوب می‌شوند. اندازه آنها از 10 تا 30 سانتیمتر و وزن آنها از 15 تا 1100 گرم تغییر می‌کند. خارها در این راسته جایگزین موها شده‌اند. در دست و پا 5 انگشت دارند. چشم و گوش‌ها متوسط است و کف‌رو هستند. دندان‌ها از هم فاصله ندارند و دندان‌های نیش کوتاه هستند. تعداد دندان‌ها 34 یا 36 عدد است. اندازه بدن آنها بین یک موش تا یک خرگوش کوچک است. خارپشتان سازگاری ویژه‌ای در مقابل دشمنان دارند. هنگام احساس خطر آنها می‌توانند بدن خود را به صورت یک گلوله در‌بیاورند. به این ترتیب خارهای پشت بدن در مقابل دشمن قرار می‌گیرد و احتمال آسیب‌دیدگی کاهش می‌یابد. خارپشت‌ها به سم مارها مقاوم هستند و در برخی موارد آنها را شکار می‌کنند.
زیست‌شناسی و بوم‌شناسی
تولیدمثل در خارپشتان: نوزادان دیررس هستند و تعدادشان از 2 تا 6 متغیر است. هنگام تولد خارها نرم و کوتاه است و بعد از تولد به سرعت رشد می‌کنند و در طول چند هفته سخت می‌شوند.
رفتار خارپشتان: به جز 2 گونه بقیه شب‌گرد هستند و در مناطق سردسیر به خواب زمستانی می‌روند. خواب زمستانی آنها واقعی است، به این معنی که ترکیبات خون آنها تغییر می‌کند، ضربان قلب پایین می‌آید و سوخت و ساز بدن کاهش می‌یابد.
تغذیه خارپشتان: خارپشت‌ها همه‌چیزخوارند و از مهره‌داران کوچک، تخم پرندگان، میوه‌ها، لاشه‌ها و بی‌مهرگان تغذیه می‌کنند.
زیستگاه خارپشتان
خارپشتان در زیستگاه‌های متفاوتی نظیر جنگل‌ها، علف‌زارها، دشت‌ها و زمین‌های کشاورزی زندگی می‌کنند. آنها رابطه تنگاتنگی با زیستگاه‌های مرطوب (تالاب‌ها) دارند. آنها اغلب زیر زمین به سر می‌برند و برای تغذیه از سوراخ‌های زیرزمینی خود خارج می‌شوند. در ایران خارپشتان در اکثر زیستگاه‌ها از جزایر خلیج‌فارس تا جنگل‌های شمال دیده می‌شوند.
حفاظت از خارپشتان
خارپشت‌ها از نظر بوم‌شناسی و اقتصادی بسیار مفیدند. آنها در کنترل حشرات آفت در زمین‌های کشاورزی نقش مهمی دارند. خارپشت‌ها زمین را حفر می‌کنند تا جوندگان کوچک و نوزادان آنها را شکار کنند. به این ترتیب در کنترل جوندگان در زمین‌های کشاورزی هم نقش دارند. برخی روستاییان برای کاهش مار و عقرب در خانه، آنها را در منازل خود نگهداری می‌کنند. متاسفانه به دلیل کمبود مطالعات بسیاری از نقش‌های بوم‌شناسی آنها هنوز ناشناخته است. در مقیاس جهانی و مطابق فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت، 1 گونه از خارپشتان به شدت در خطر انقراض است. همچنین در این راسته 3 گونه در خطر انقراض و 2 گونه آسیب‌پذیر هستند. مهم‌ترین تهدید برای اعضای این راسته در ایران تصادفات جاده‌ای است.
راسته خارپشتان
- گونه خارپشت اروپایی
- گونه خارپشت برانت (ایرانی)
- گونه خارپشت بیابانی
- گونه خارپشت گوش‌بلند
دریافت مشاوره تخصصی رایگان