پرواز پرندگان
بدون شک پرواز مهمترین توانایی پرندگان است. بشر نیز با الهام از پرندگان به آرزوی دیرینه‌اش، یعنی پرواز، دست یافته و بودن در آسمان را تجربه کرده است. هرچند دانش بسیاری در مورد پرواز پرندگان در دست است اما با توجه به گوناگونی پرندگان و تکنیکهای متفاوتی که هر یک ارائه می‌دهند، هنوز راه بسیاری تا درک تمامی حقایق پرواز در پیش است. حشرات و خفاشها نیز از جمله جانورانی محسوب می‌شوند که قادرند به کمک بالهایشان در هوا پرواز کنند، اما قدرت و مسافت پرواز در پرندگان بسیار تخصصی‌تر بوده و به این دلیل آنها را به مالکان مطلق آسمانها بدل نموده است. در واقع پرندگان قادرند تا مانورهای حیرت‌آوری در پرواز به نمایش بگذارند، با سرعتی شگفت‌انگیز شیرجه بروند، وارونه در هوا پرواز کنند و مسافتهای طولانی را بدون بال‌زدن طی کنند.
برخی پرندگان قادرند با بال‌زدن در یک نقطه معلق بمانند. به این عمل درجا بال‌زنی گفته می‌شود. دلیجه‌ها و ماهی‌خورکها مثالهایی از این گروه هستند. لازمۀ چنین قابلیتی حرکت بالها در زوایای ویژه‌ای است که هرچند شاید برخی پرندگان برای لحظاتی قادر به انجام آن باشند، اما انجام این حرکات به طور مداوم به پرندگانی مثل ماهی‌خورکها و دلیجه‌ها محدود می‌شود.
به عقیدۀ برخی پرنده‌شناسان، شاهین‌ها قادرند در هنگام شیرجه به سرعتی بین 100 تا 200 کیلومتر در ساعت دست یابند که به این دلیل به عنوان سریعترین پرندگان جهان معرفی می‌شوند. اما در پرواز افقی اردکها، قوها و بادخورکها با سرعتی نزدیک به 80 کیلومتر در ساعت رکوردداران سرعت در دنیای پرندگان محسوب می‌شوند. به طورکلی تعداد کمی از پرندگان می‌توانند با سرعتهای بالاتر از 30 کیلومتر در ساعت پرواز کنند.
الگوی پرواز
همانگونه که شکل بال و بدن پرندگان متفاوت است، دور از انتظار نخواهد بود که شاهد اجرای الگوهای پروازی متفاوتی باشید. برخی پرندگان نظیر اردکها با بال‌زدنهای پیاپی پرواز میکنند. در نتیجه پرنده در مسیری مستقیم و بدون فراز و فرود پرواز میکند. بعضی دیگر مانند دارکوبها پروازشان با فراز و فرودهایی منظم همراه است که حاصل چند بار بال‌زدن پیاپی و وقفه‌ای در بین آنهاست. نتیجۀ این نوع بال‌زدن، پروازی موجی شکل است که دامنۀ فراز و فرود و تواتر آن هرچند دارای الگوی کلی مشابهی است اما از گونه‌ای به گونۀ دیگر متفاوت دیده می‌شود.
عقابها و دالها از الگوی پروازی متفاوتی پیروی میکنند. در این پرندگان سطح مؤثر تماس بالها افزایش یافته و می‌توانند از جریانهای هوای گرم بالارو بدون نیاز به بال‌زدن استفاده نموده و مسافتهای طولانی جابه‌جا شوند. این دسته از پرندگان پس از یافتن یک توده هوای گرم بالارو، بال‌باز اوج می‌گیرند و از آنجا که حبابهای هوای گرم بالارو اغلب مساحتی محدود دارند، پرنده برای استفاده بهینه از آن شروع به چرخش میکند. در این حالت با استفاده از نیروی بالارو هوای گرم که توسط بالها دریافت می‌شود، صعود نموده و ارتفاع خود را افزایش می‌دهد. این افزایش ارتفاع تا چهار متر بر ثانیه نیز گزارش شده است. این جریانهای هوایی گرم نهایتاً انرژی حرارتی خود را از دست داده، سرد شده و به سوی پایین سرازیر می‌شوند. در این هنگام پرنده از این تودۀ هوایی خارج شده، بال‌بازروی میکند و اندک‌اندک ارتفاع خود را از دست می‌دهد ولی ارتفاع کسب شده برای رسیدن به جریان هوای بالارو بعدی کفایت میکند. این بال‌باز اوج‌گیری و بال‌بازروی در طول پرواز حتی در هنگام مهاجرتهای طولانی ادامه خواهد داشت. به عنوان مثال یک دال قادر است تا به کمک شش جریان بالارو و روشی مشابه، مسیری در حدود 75 کیلومتر را طی کند و انرژی زیادی را ذخیره نماید. از آنجا که وجود چنین جریانهای گرم بالارو نیازمندگرمای خورشید است، جای تعجب نخواهد بود که این دسته از پرندگان فقط روزها و در شرایط مناسب حرارتی اقدام به پرواز نمایند.
برخی جریانهای هوایی مانند جریانهای هوای دشت به کوه و یا دریا به ساحل پس از برخورد با عوارضی نظیر کوهها و دیواره‌ها به سمت بالا جریان می‌یابند. دسته‌ای دیگر از پرندگان از این نیروی بالارونده استفاده نموده و با روشی مشابه اوج می‌گیرند. در مناطقی از قبیل رشته کوهها و دیواره‌های ممتد که جریانهای بالارو به صورت پیوسته و در امتداد عوارض ادامه دارند، پرندگان می‌توانند بدون چرخشهای متوالی، مسافتهای طولانی را در امتداد این جریان پرواز کنند. این جریانهای هوایی به واسطۀ پایداری بیشتر، از اهمیت بیشتری نسبت به جریانهای هوای گرم بالارو برخوردارند.
یک پرنده برای پرواز نه تنها باید بر نیروی گرانش زمین فایق آید، بلکه برای پیشروی نیازمند نیروی پیش برنده نیز است. بنابراین دو نیروی اصلی مؤثر بر پرواز را می‌توان نیروهای بالا برنده و پیش برنده دانست. این نیروها، که در اغلب پرندگان با تلفیقی از حرکات بالها در جهات مختلف تأمین می‌شود، آنچنان مؤثر است که یک پرندۀ آوازه‌خوان به کسری از ثانیه برای جهش و شروع پرواز نیاز خواهد داشت.
سرعت جریانهای افقی هوا، در سطح دریا به علت تماس با سطح آب، از ارتفاعات بالاتر آن کمتر است. این تفاوت سرعت به پرندگانی نظیر آلباتروسها و کاکایی‌ها کمک میکند تا با تغییر ارتفاع و حرکات گردشی، به کمک انرژی باد مسافتهای طولانی را طی کنند. گونه‌ای از آلباتروسها مسافت 10 هزار تا 20 هزار کیلومتر را با کمک این روش در زمان 10 تا 20 روز طی میکنند. بسیاری از پرندگان از یک الگوی پروازی واحد پیروی نمی‌کنند و بسته به موقعیت، از الگوهایی مثل بال‌زدن، بال‌بازروی و یا بال‌باز اوج‌گیری استفاده میکنند. بادخورکها و زنبورخوارها نمونه‌هایی از این پرندگان هستند.
در ادامه الگوهایی از پرواز پرندگان معرفی شده است:
الف) پرندگانی نظیر سنقرها و کاکایی‌ها با بال‌زدنهای آرام و مستقیم به جستجوی غذا روی زمین می‌پردازند.
ب) پرندگانی مثل اردکها و کبوترها پروازی سریع و مستقیم، با بال‌زدنهای مداوم دارند.
ج) پرندگانی مانند بادخورکها و چلچله‌ها که به شکار حشرات در هوا می¬پردازند و یا پرندگانی چون کورکورها دارای پروازی نامنظم و تلفیقی از الگوهای مختلف هستند.
د) پرندگانی مانند دارکوبها دارای فراز و فرودهای منظم سینوسی در پرواز هستند. مشخصه‌ای که با شدتهای مختلف در بسیاری از پرندگان قابل مشاهده است.
فرم پرواز
هنگامی که پرندگان گروهی پرواز میکنند، آرایشهای متفاوتی ا یجاد می¬کنند که میتواند از گونه‌ای به گونۀ دیگر متفاوت باشد. به طور مثال غازها هنگام پرواز گروهی، آرایشی 7 شکل ایجاد میکنند. چنین آرایشی سبب ذخیرۀ انرژی بیشتر در پرواز می‌گردد که در پرنده‌ای مانند غاز با جثه‌ای درشت و بالهای به نسبت کوچک حائز اهمیت بسیاری است. افرادی که در جلوی گروه پرواز میکنند، نسبت به سایرین انرژی بیشتری صرف میکنند و به این علت در طول پروازهای طولانی، به صورت متوالی جای خود را با سایرین عوض میکنند. فردی که به عنوان رهبر در جلوی گروه پرواز میکند، معمولاً باتجربه‌ترین فرد بوده و از جایگاه اجتماعی بالاتری در گروه برخوردار است. پرندگان درشت‌جثه در پروازهای گروهی از این آرایش استفاده میکنند. در برخی دیگر این آرایش خطی است و پرندگان به صورت خطوطی طولی یا عرضی در پرواز دیده می‌شوند. برخی دیگر از پرندگان بدون آرایشی خاص پرواز میکنند. در این میان پرندگانی نظیر سار با پرواز در دسته‌های چند هزارتایی و مانورهای گروهی سبب گیج‌کردن طعمه‌خواران شده و از این راه احتمال شکار خود را کاهش می‌دهند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان