تخمگذاری پرندگان
تخم، در گونه‌های مختلف پرنده علاوه بر اختلاف در سایز و رنگ، در شکل نیز متفاوت است. معمولاً پرنده‌هایی که استتار خوبی دارن تخمهایی سفید و روشن دارند و آنهایی که استتار خودشان با محیط مناسب نیست، دارای تخمهایی هستند که بسیار با محیط اطراف استتار دارد. در پرندگان تخمها اغلب به شکل بیضوی (Oval) دیده می‌شوند. اما بعضی نوک تیزتر و بعضی گردتر هستند. گردترین تخم پرندگان را می‌توان در جغدها مشاهده کرد. به طور کلی این اشکال برای تخم پرندگان دیده می‌شود؛ کروی کامل، بیضوی، بیضوی کوتاه، بیضوی بلند، مخروطی، گلابی شکل بلند (اغلب در پرندگان دریایی دیده می‌شود) و گلابی شکل کوتاه.
خوابیدن بر روی تخمها برای تفریخ آنها (شکستن و به دنیا آمدن جوجه‌ها) اغلب توسط هر دو جنس صورت می‌گیرد؛ اما در برخی گونه‌ها مانند کبک و قرقاول فقط نر وظیفه به دنیا آوردن جوجه‌ها را برعهده دارد.
بزرگترین تخم در پرندگان، متعلق به شترمرغ و کوچکترین تخم، متعلق به حشره‌خوار کوچک (آندمیک کشور کوبا) است. اما بزرگترین تخم به نسبت بدن، مربوط به کیوی است. اندازه تخم این پرنده تقریباً تمام سطح داخلی بدن را پر می‌کند.
به طور معمول پرنده‌ها در هر سال یک نوبت تخم گذاری می‌کنند اما برخی از گونه‌ها مانند سار، اغلب دو نوبت پشت سر هم تخمگذاری و برخی دیگر مانند گنجشک خانگی سه نوبت پشت سر هم تخم گذاری می‌کنند. به تعداد متوسطه تخمهایی که در هر نوبت توسط پرنده گذاشته می‌شود، کلاچ سایز (Clutch size) گفته می‌شود. کلاچ سایز در برخی از پرندگان بدین صورت است: فلامینگو، یک تخم، کبوتر چاهی، دو تخم، گنجشک خانگی، سه تا شش تخم، دم جنبانک ابلغ، 5 تا 6 تخم، چرخ ریسک بزرگ، 8 تا 12 تخم و کبک، 10 تا 15 تخم.
رفتار پرندگان در تخمگداری به دو شکل است. معمولاً آنهایی که جوجه‌هایشان باید سریع لانه را ترک کرده و با مادر همراهی کنند، همه تخمها گذاشته می‌شود و سپس والدین بر روی آن می‌خوابند. نمونه این دسته از پرندگان، کبک‌ها، قرقاول، اردک‌ها و قوها هستند. شکل دیگر در گونه‌هایی دیده می‌شود که ضرورت و عجله‌ای برای ترک لانه توسط جوجه‌ها وجود ندارد. در این دسته از پرندگان هر روز که تخم گذاشته می‌شود؛ والدین بر روی آن می‌خوابند. در نتیجه جوجه‌های اول بزرگتر و جوجه‌های آخر کوچک مانده و گاهی از بین میروند. انواع گنجشک‌ها، کلاغ‌ها، پرندگان شکاری، سهره‌ها و ... جز این دسته هستند.
در موقع خوابیدن روی تخم، پرهای قسمتی از ناحیه سینه ریخته، موجب تماس مستقیم پوست با تخمها می‌شود و از این طریق تخمها از حداکثر حرارت بدن پرنده برخوردار می‌شوند. اگر پرنده نر هم در خوابیدن روی تخمها شرکت داشته باشد، در این صورت در موقع معین پرهای سینه خود را از دست خواهد داد.
در فصل تخمگذاری، اکثر پرندگان، خود آشیانه ساخته و تخمهای خود را در آن قرار می‌دهند، ولی گاهی اتفاق می‌افتد که پرندگانی مانند کوکو در لانه پرندگان دیگر تخم می‌گذارند که تخم آنها از نظر شکل و رنگ با تخم پرنده صاحب لانه یکسان است. پرندگانی نظیر کوکو که در لانه پرندگان دیگر تخمگذاری می‌کنند، به نام پرندگان انگل معروف هستند.
کوکو در زمانی که صاحبان اصلی لانه در لانه حضور ندارند سریعاً به لانه رفته و عملیات تخمگذاری را انجام میدهد. کوکو ممکن است تعدادی از تخمهای میزبان را نیز بخورد و محل را برای همیشه ترک کند. کوکو دیگر کاری با تخم و جوجه احتمالی خود ندارد. پرنده میزبان در هنگام بازگشت به لانه در صورتی که متوجه این تغییرات نشود، روی تخمها خوابیده، منتظر جوجه شدن آنها می‌ماند. معمولاً جوجه کوکو زودتر از سایر تخمهای میزبان به دنیا می‌آید. زیرا مادر در زمان جستجو برای یافتن لانه مناسب برای تخمگذاری، آنها را چند روز در بدن خود نگه داشته و این کار مانند این است که بر روی آنها خوابیده باشد. اما مهم نیست که سایر تخمهای میزبان زودتر به دنیا بیایند یا نه، زیرا جوجه کوکو در روزهای ابتدایی عمر خود سایر تخمها و جوجه‌ها را از لانه بیرون خواهد انداخت. علت این کار نیز در اشتهای زیاد جوجه کوکو و تلاش برای حذف رقبای غذایی خود است. جوجه کوکو هر روز بزرگ و بزرگتر می‌شود و ممکن است حتی چند برابر والدین نیابتی خود گردد. اختلاف سایز‌ها به نحوی است که گاهی پرنده کوچک جثه میزبان، برای غذا دادن به جوجه درشت جثه شده مهمان، تا کله توی حلق جوجه کوکو فرو میرود.
کوکو پس از مستقل شدن خود را آماده مهاجرت به سمت جنوب می‌کند. در سال‌های بعد جوجه‌های به بلوغ رسیده کوکو دقیقاً همین رفتار را تکرار می‌کنند. بدون اینکه والدین خود را دیده باشند، این یعنی غریزه. کوکو میزبان‌های متعددی دارد؛ لانه انواع سوسک دم سرخ، الیکایی، پرستو و ... ممکن است مورد استفاده کوکو قرار گیرد. در فیلم زیر می‌توانید این داستان را مشاهده کنید.
فیلم شماره 102
به طور معمول در گونه های مشابه هر چه از استوا به سمت قطبین بروید، تعداد تخمها در هر نوبت تخمگذاری بیشتر می‌شوند. به طور مثال گنجشک خانگی در نزدیکی استوا در کاستاریکا دو تخم می‌گذارد، اما همین گونه در عرض‌های شمالی‌تر در آمریکا و کانادا در هر نوبت تخم گذاری بین ۳ تا ۵ تخم می‌گذارد. مثال جالب دیگر در مورد معرفی جغد کوچک از شمال اروپا به انگلستان بود، که در سال‌های اول تعداد تخمها مانند شمال اروپا بود، اما در سال‌های بعد تعداد تخمها کاهش پیدا کرد.
مدت زمانی را که پرنده روی تخمها می‌خوابد تا آنها تبدیل به جوجه شوند، زمان تفریخ می‌گویند. این زمان در گونه‌های مختلف متفاوت است و ممکن است از حدود ۱۰ روز در پرندگان کوچک جثه تا حدود هشتاد روز در آلباتروس‌ها متغیر باشد. در گونه‌های هم اندازه، معمولاً در آنهایی که لانه روباز دارند، زمان تفریخ کمتر از آنهایی است که درون حفره لانه می‌سازند. برای تفریخ تخمها علاوه بر دما دو عامل دیگر نیز مورد نیاز است رطوبت و چرخش تخمها.
جوجه پرندگان به دو شکل کلی دیده می‌شوند. دسته اول جوجه‌های دیررس یا ناتوان هستند که توان ترک لانه را ندارند و می‌بایست توسط والدین تغذیه شوند. دسته دوم جوجه‌های توانا یا خودکفا هستند، که بعد از چند ساعت از به دنیا آمدن می‌توانند لانه را ترک کنند. میزان میانگین وزن تخم از جوجه‌های دیررس به جوجه‌های خودکفا، افزایش می‌یابد. همچنین میزان انرژی که وابسته به میزان زرده تخم است، در تخم جوجه‌های خود کفا خیلی بیشتر از جوجه‌های دیررس است. جوجه‌های خودکفا با همراهی والدین به خوبی از عهده تغذیه خود بر می‌آیند، اما در جوجه‌های ناتوان موضوع متفاوت است. آنها باید توسط والدین و با دقت و ظرافت فراوان تغذیه شوند. در روزهای اول به دنیا آمدن جوجه‌ها، والدین از غذاهای هضم شده برای تغذیه استفاده می‌کنند. در کبوترها شیره‌ای از چینه‌دان ترشح می‌شود که سرشار از چربی است و جوجه‌ها را در روزهای اول کاملاً سیر می‌کند. اصطلاحاً به این ماده، شیر مرغ (Crop Milk) می‌گویند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان