گونه گور ایرانی
نام فارسی: گور ایرانی
نام علمی: Equus onager
نام انگلیسی: Persian Wild Ass
نام‌های محلی: (گورخر، گور اسب، خر دشتی)، (ترکمنی: قولان)
برخی از محققان گور ایرانی را زیر‌گونه‌ای بنام Ehemionus onager می‌دانند ولی اخیرا عده‌ای از محققین به این نتیجه رسیده‌اند که گور ایرانی گونه‌ای بنام (Eonager) است که نمونه تیپ آن اولین بار در سال 1785 از اطراف قزوین گزارش شده است. گور ایرانی شباهت زیادی با الاغ دارد، ولی قدری از آن بزرگ‌تر است. گوش‌ها بلند (حد فاصل گوش های اسب و الاغ)، باریک و نوک تیزند. سم‌ها پهن‌تر از الاغ، دم بلند و نیمه انتهایی آن موهای بلندی دارد. موها کوتاهند. رنگ پشت، زرد متمایل به نارنجی، پایین بدن، پهلوها و کفل‌ها سفید متمایل به زرد است. یال سیاه رنگی بر روی گردن و نوار قهوه‌ای تیره‌ای در پشت دارد که تا دم ادامه می‌یابد. در سطح داخلی دست‌ها تکه‌ای پوست گرد و سیاه رنگ مشاهده می‌شود. گاهی اوقات رنگ نرها کمی نارنجی‌تر از ماده‌ها به نظر می‌رسد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ویژگی‌های ظاهری گور ایرانی
طول سرو تنه 200 تا 250 سانتیمتر، طول دم 30 تا 55 سانتیمتر، ارتفاع بدن 110 تا 142 سانتیمتر، طول گوش 17 تا 20 سانتیمتر و وزن 150 تا 260 كیلوگرم است. این گونه شباهت زیادی به الاغ داشته و گوش‌هایی بلند، باریك و نوك تیز دارد. رنگ پشت بدن زرد مایل به قهوه‌ای یا نارنجی است و كفل‌ها، پهلوها و زیر بدن سفید است. نرها كمی تیره‌تر از ماده‌ها هستند. موریزی گور ایرانی در بهار انجام می‌شود. یالی کوتاه و سیاه در گردن و نواری مشخص به رنگ قهوه‌ای تیره در پشت دارد كه از گردن تا دم ادامه یافته است. همچنین لکه کوچک سیاه‌رنگی در سطح داخلی دست‌ها دیده می‌شود. برخی از محققان آن را زیر گونه‌ای بنام Ehemionus onager می‌دانند ولی اخیرا عده‌ای از محققین به این نتیجه رسیده‌اند که گور ایرانی گونه‌ای بنام (E-onager) است که نمونه تیپ آن اولین بار در سال 1785 از اطراف قزوین گزارش شده است.
ویژگی‌های زیستی گور ایرانی
اغلب روزها فعالیت دارد ولی در برخی از مناطق به دلیل ناامنی شب‌ها فعالیت می‌كند. به صورت اجتماعی در گله‌های کوچک 10 تا 20 رأسی زندگی می‌كند. ماده‌ها به همراه بچه‌ها، گروه‌هایی مجزا از نرها تشكیل می‌دهند. تندروتر از اسب و الاغ بوده و قادر است مسافت‌های کوتاه را با سرعت 60 تا 70 کیلومتر و مسافت‌های بسیار طولانی را با سرعت 40 تا 50 کیلومتر در ساعت بدود.
حس بینایی، بویایی و شنوایی بسیار قوی است. معمولا از گیاهان مناطق استپی و نیمه بیابانی ایران نظیر درمنه تغذیه می‌كند و وابستگی بسیار زیادی به آب دارد. تابستان‌ها معمولاً در اطراف آبشخورهایی که فاصله آنها تا محل چرا از 15 کیلومتر تجاوز نمی‌کند، مشاهده می‌شود.
جفت‌گیری گور ایرانی در اواخر خرداد شروع می‌شود. در این موقع بین نرها جدال‌هایی در می‌گیرد که با لگد زدن و گاز گرفتن همراه است، نرها اغلب قسمتی از دم خود را در این جدال‌ها از دست می‌دهند. بعد از یك‌سال یك کره به دنیا می‌آورد. در گور موقع زایمان، مادر تا مدتی از گله جدا می‌شود. بچه‌ها در موقع تولید رشد کافی دارند و بعد از مدت كوتاهی مادر را دنبال می‌كنند. کره هنگام به دنیا آمدن حدود 25 كیلوگرم وزن دارد، تا 8 ماهگی شیر می‌خورد و بعد از سه سال قادر به جفت‌گیری است. ماده معمولاً هر2 سال یك‌بار و در برخی موارد هرساله می‌زاید. طول عمر گور حدود 40 سال و طعمه‌خواران طبیعی آن پلنگ و در برخی موارد گرگ است.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی گور آسیایی
گور ایرانی از گونه‌های پستانداران ایران، مناطق استپی و نیمه‌بیابانی همراه با تپه‌ماهورها و دشت‌های باز را برای زندگی انتخاب می‌کند. گور ایرانی در گذشته دارای پراكندگی زیادی در ایران بوده و تقریباً در اكثر مناطق نیمه‌بیابانی وجود داشت. اما امروزه تنها جمعیت اندكی از آن در پارک ملی توران در استان سمنان (حدود 200 راس) و منطقه حفاظت‌شده بهرام گور (حدود 400 راس) در استان فارس باقی مانده است.
پراکنش جهانی گور ایرانی
احتمالاً گور ایرانی از پاکستان تا افغانستان، شمال و غرب قفقاز، شمال عراق تا ایران پراکندگی داشته است.
وضعیت حفاظتی گور ایرانی
در زمره گونه‌های در معرض خطر انقراض سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد. از نظر جهانی در طبقه نزدیک به تهدید (NT) فهرست سرخ IUCN، اما زیرگونه ایرانی آن (E.h.onager) از گونه‌های در خطر انقراض (EN) است. همچنین در پیوست I پیمان CITES قرار دارد. امروزه به دلیل تخریب زیستگاه، اشغال آبشخورها توسط دام اهلی و شكار غیرمجاز، این گونه در خطر جدی نابودی قرار دارد. برنامه تکثیر در اسارت و معرفی مجدد این گونه در منطقه حفاظت‌شده كالمند و بهادران در استان یزد موفق بوده است و به همین دلیل تکثیر در اسارت آن در چندین نقطه دیگر در حال اجرا است.
طبقه‌بندی گونه گور ایرانی
- گونه گور ایرانی
External Features: HB 200-250 cm, T 30-55 cm, SH 110 to 142 cm, E 17- 20 cm and W 150-260 kg. This species is very similar to donkey, having long, narrow and pointed ears. Dorsal color is yellowish-brown or orange and sides and the rumps, flanks, and venter of the animal are white. Males are somewhat darker than females. Moults in the spring. There is a short and black mane on the neck and a distinctive dark brown stripe runs along the neck and backbone reaching the tail. There is a small dark patch on inner side of the femurs.
Biological Features: Onagers mostly are diurnal but in some areas are active during night due to harassment by man. They are gregarious animal that live in small herds (10-20 animals). Females and foals live in separate groups than males. This animal is faster than horses and donkeys and could run long distances with a speed of 50 km per hour. They have acute senses of sight, smelling and hearing. They feed on plants of steppes and semi- deserts of Iran like sage bush (Artemisia sp.) and need water. Breeding takes place in June and after a gestation period of one year usually one foal is born. The young weighs about 25 kg when born and could follow the mother immediately. They wean at 8 months of age and could breed when 3 years old. Female usually gives birth to a young every other year but sometimes may breed every year. Natural predators of onagars are leopards and sometimes wolves.
Habitat, Distribution and Abundance: Habitat includes steppes and semi-deserts in hills and open plains. It had wider distribution in Iran in the past and it could be found in almost all semi-deserts of the country. However, there are only two small populations in Touran National Park (about 200 animals) and Bahram Gour Protected Area (about 400 animals) in Semnan and Fars provinces, respectively.
Conservation Status: It is considered as “Endangered” by Iran Department of Environment, “Near Threatened” (NT) by the IUCN Red List but Iranian subspecies (E.h.onager) is “Endangered” (EN) and listed in Appendix I of CITES. Habitat destruction, occupation of water sources by domestic animals and poaching are seriously threatening the species in the country. Captive breeding and reintroduced program was success in Kalmand & Bahadoran Protected Area in Yazd province so it is running in several areas of the country.