علائم مارگزیدگی

از میان دوزیستان و خزندگان ایران تنها مارهای سمی هستند که می‌توانند برای انسان مخاطره‌آمیز باشند. به سبب اهمیت این موضوع برای افرادی که در حیطه طبیعت‌گردی و خزنده‌نگری فعالیت می‌کنند، در این بخش نکاتی راجع به علائم، عوارض، ایجاد ایمنی و راه‌های مقابله با مارگزیدگی بیان شده است. به صورت کلی در محل گزش، درد، سوزش و تورمی که اطراف زخم و سایر نواحی بدن حرکت می‌کند. بروز تاول، تهوع، سرگیجه، احساس ضعف، کاهش فشار خون، تب و لرز، کرختی انگشتان، خونریزی بینی، تند شدن تنفس و افزایش نبض از علائم مارگزیدگی هستند.

*توجه داشته باشید فرد مارگزیده نباید از عضو گزیده شده استفاده کند. برای انجام اقدامات اولیه، مطلب کمک‌های اولیه در مارگزیدگی را مطالعه نمایید.

الف) تشخیص افتراقی گزش مارهای سمی از غیر سمی از روی آثار دندانی

شکل و موقعیت دندان‌ها در مارهای سمی و غیرسمی با یکدیگر تفاوت دارد. بنابراین با دقت در آثار دندانی در محل گزش، می‌توان سمی یا غیرسمی بودن مار را تشخیص داد. در محل گزش مارهای غیرسمی اثر ردیف 4دندان یکسان، که به صورت دو قوس آرواره است، دیده می‌شود. در مارهای سمی چون دندان‌های سمی از سایر دندان‌ها بلندترند، معمولاً در قوس بیرونی تنها اثر یک یا چند دندان به صورت حفره‌ای در طرفین اثر دندانی قوس میانی، مشاهده می‌شود. از محل این حفره‌های کوچک دندانی، که اثر دندان تزریق کننده سم است، خونابه خارج می‌شود. با دیدن این آثار می‌توان تا حدودی نوع گزش مار سمی از غیرسمی را تشخیص داد. با این اوصاف، گاهی نشانه‌ها گنگ و گمراه کننده‌اند. بنابراین در موارد مشکوک بهتر است شخص مارگزیده را به مدت 10 دقیقه زیر نظر گرفت تا چنانچه نشانه‌های بالینی نشانگر مسمومیت از گزش باشد، مصدوم تحت درمان قرار گیرد.

ب) نشانه‌های مسمومیت گزش مارهای سمی

متأسفانه درباره گزش مارهای ایران و عوارضی که انواع سمی آن‌ها در مصدوم ایجاد می‌کند، گزارش‌های جامعی وجود ندارند. در موارد و شواهد پراکنده‌ای هم که گزارش شده‌است تنها به نشانه‌های ظاهری اکتفا شده و گزارش پزشکی کامل در دست نیست. در این قسمت به ذکر کلیاتی درباره نشانه‌های مسمومیت ناشی از گزش انواع خطرناک چهار تیره از مارهای سمی، که در ایران هم وجود دارند، اکتفا شده است. اصولاً نوع مار، محل گزش، فصل گزش و مقدار سم تزریق شده از جمله عواملی هستند که در ظهور و یا شدت و ضعف نشانه‌های مسمومیت دخالت دارند. نشانه‌های گزش مارهای سمی خشکی با مارهای دریایی نیز تفاوت دارد و در بین مارهای سمی خشکی نیز نشانه‌های مسمومیت گزش مار کبرا با افعی متفاوت است. حتی غالباً ترکیبات سم یک نوع مار که از دو منطقه جغرافیایی با شرایط اقلیمی و بوم‌شناختی متفاوت صید شده باشند، تفاوت‌هایی را با یکدیگر نشان می‌دهند که در نشانه‌های کلینیکی مسمومیت اثر می‌گذارند.

چنانچه گزش در محلی صورت گرفته باشد که دارای رگ‌های خونی فراوان است و امکان ورود مستقیم سم به داخل رگ فراهم است، مسلماً شدت و سرعت ظهور عوارض زیادتر خواهد بود. همچنین، در خصوص سمومی که بر سلسله اعصاب اثر میگذارند؛ هرقدر گزش به مراکز عصبی نزدیک‌تر باشد، عوارض ناشی از مسمومیت عصبی مشخص‌تر هستند. مقدار سم تزریق شده که بستگی به نوع مار و محتوای غده سمی دارد، از جمله عوامل مؤثر در ظهور شدت و ضعف نشانه‌هاست. اگر گزش از روی کفش یا شلوار ضخیم انجام شده باشد، مقداری از سم تزریقی در خارج از بدن تخلیه می‌شود و سم کمتری وارد زخم می‌شود؛ درنتیجه، عوارض مارگزیدگی و مسمومیت کمتر است. وضع فیزیولوژیک خود مار و درجه مقاومت مصدوم هم در عواقب و عوارض ناشی از مارگزیدگی دخالت دارد.

ج) نشانه‌های مسمومیت گزش مارهای نیمه سمی

گزش این مارها نادر است. تنها افرادی ممکن است گزیده شوند که این نوع مارها را به منظور مطالعه یا سرگرمی در اختیار دارند. در گزیدگی این نوع مارها درد و تورم در ناحیه گزش وجود دارد و مصدوم معمولاً از تهوع و دردهای شکم رنج میبرد.

د) نشانه‌های مسمومیت گزش مارهای غیر سمی

صرف نظر از تغییر حالات عمومی ناشی از ترس -که با تقویت روحیه و اطمینان از بی‌خطر بودن مار فوراً برطرف میشود- گزش این مارها عوارض یاد شده در خصوص مارهای سمی را ندارد. با این اوصاف، مواردی چند از گزش مارپلنگی، با برجا ماندن اثر دو دندان همراه با خونریزی، درد، آماس عضو و تورم غدد لنفاوی، گزارش شده‌است، که بدون علایم عمومی بوده و پس از چند روز فرد مارگزیده کاملاً بهبود یافته است. با اینحال، در باب گزش مارهای غیرسمی بهتر است واکسیناسیون کزاز با نظر پزشک انجام شود.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان