لباس محلی مردان بختیاری

کلاه مردان

مردان بختیاری روی سر کلاهی از نمد می‌گذارند. اسناد و مدارک مربوط به قبل از جنگ جهانی اول، کلاه‌های استوانه‌ای خیلی بلند با انتهای تقریباً صاف را نشان می‌دهد که به طور مستقیم روی سر گذاشته می‌شود و تا روی گوش‌ها پایین می‌آید. تا حدود سال 1880 کلاه خوانین غالباً سفید و کلاه دیگران سیاه بوده است. در اوایل قرن بیستم فقط کلاه‌های سیاه وجود داشته است.
امروزه 2 نوع کلاه وجود دارد که هم از لحاظ رنگ و هم از نظر شکل تفاوت کلی دارد.

- کلاه خسروی، سیاه‌رنگ که به شکل استوانه است، انتهای آن اندکی برآمده و ارتفاع آن به طور محسوس کم شده است. این کلاه‌ها مخصوص اشخاص مسن و خوانین است حتی اگر این خوانین جوان باشند. به هنگام فراغت این کلاه در پس سر یا برعکس در جلوی آن و به حالت کج و آخرین حد گذاشته می‌شود.
- کلاه دوم، شب کلاه (شو کله) است که آن را مردان جوان مجرد و اشخاص فقیرتر به سر می‌گذارند. این کلاه‌ها از یک نمد ضخیم‌تر ساخته می‌شود و معمولاً رنگ آن قهوه‌ای خیلی روشن یا قهوه‌ای خیلی تیره است. شکل کلی آن نیم‌کره‌ای است که شکل سر را به خود گرفته است. این کلاه‌ها سر را در مقابل سرما و آفتاب حفاظت می‌کنند و چوپانان وقتی که شب‌ها در زیر نور ستارگان آسمان می‌خوابند، سر را با همین کلاه روی قطعه سنگی می‌گذارند (اسم شب کلاه از همین جاست). از کلاه برای جلب توجه کسی که در دور دست ایستاده است، برای پرتاب به سمت حیوانی که در محل نامناسب ایستاده، برای حمل آب در فواصل کوتاه و یا اندازه گیری گندم و جو استفاده می‌کنند و برای تمیزکردن کلاه آن را به قسمتی از لباس می‌مالند.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان

بالاپوش مردان

در گذشته نه چندان دور مهم‌ترین قسمت لباس بختیاری، پیراهن گشاد و مواج بافته شده از نخ ضخیم پنبه بود که مردها زیر لباس می‌پوشیدند و در یک طرف دکمه می‌شد. این پیراهن اما در حال حاضر جای خود را به یک پیراهن از نوع غیر بومی داده است که از بازار می‌خرند. بختیاری‌ها همچنین بنا به‌اقتضا جلزقه (ژاکت) و به خصوص کت به شکل امروز می‌پوشند. بختیاری‌ها روی پیراهن و کت بالاپوشی راسته و بدون آستین که قد آن تا سر زانو و جلوی آن سر تا سر باز است، به نام چوقا می‌پوشند.

چوقا تنها قطعه لباسی است که همگی در ایل می‌پوشند و توسط زنان روی دستگاه‌های افقی بافته می‌شود. چوقا از پشم سفید طبیعی و دارای خطوط عمودی آبی تیره و یا مشکی است که قبلاً با نیل رنگ شده است. نقش منحصر به فرد چوقا یادآور پرتوهای خورشید و شاید متاثر از آیین مهری و یا شاکله جان پناهای هخامنشی در سازه تخت جمشید باشد.

شلوار مردان

بختیاری‌ها شلوار گشاد و سیاهی به تن می‌کنند که قسمت کمر آن تنگ و پاچه‌های آن به صورت آزاد و مواج تا روی زمین است و آن را تومبون می‌گویند. برای دویدن و کار کردن بایستی سر پاچه‌های آن را در زیر کمربند بگذارند. برای دوختن این شلوار، طول پارچه را به 2 قسمت مساوی می‌برند که هر کدام از آنها یک پاچه شلوار می‌شود. پاچه‌های آن را با یک درز دوخت می‌توان به دست آورد. سپس کار را با یک برگردان در انتهای پارچه‌ها که کم و بیش از نظر بلندی شلوار مهم است و نیز با یک برگردان در کمر که در 3 ردیف، آن را می‌دوزند، تمام می‌کنند. از این 3 ردیف لیفه، 3 ردیف، کش عبور می‌کند.
می‌توان گفت که تومبون تنها قطعه پوشاک مردانه است که از یک قرن پیش تاکنون تغییر نکرده است زیرا بختیاری‌ها، مجسمه معروف جنگجوی ماد را که در منطقه شمی و در گرمسیر سرزمین ایل پیدا شده است و هم اکنون در موزه ملی ایران در تهران نگهداری می‌شود، جنگجوی مادی و شامی می‌شناختند و آن‌را به دلیل، همین شلوارش یکی از اجداد خود می‌دانستند.
بختیاری‌ها غالباً بین خودشان اصطلاح شلوار تنگ را نه تنها برای مشخص کردن غربتی‌ها بلکه برای افراد خارج از ایل نیز به کار می‌برند.
بختیاری‌ها دارای زیرشلوار نیز هستند که برش آن مثل تومبون است، منتهی ابعاد آن کوچک‌تر و از کرباس با کیفیت پایین، به رنگ‌های آبی، سبز یا خاکستری است و غالباً راه‌راه دوخته می‌شود. آنها زیرشلوار را همیشه می‌پوشند، شب‌ها برای خوابیدن و روزها زیر تومبون منتها عده زیادی از بختیاری‌ها، فقیرترها، به طور معمول فقط آن را می‌پوشند و ترجیح می‌دهند که شلوار سیاه خود را وقتی یکی بیشتر ندارند برای موقعیت رسمی و تشریفاتی نگه دارند.
بنابراین چنین به نظر می رسد که تومبون عملاً و به ویژه به دلیل قیمت آن به مثابه یک نشان طبقاتی است.

کمر شلوار

کمر شلوار توسط یک کمربند محکم از چرم یا بیشتر مواقع توسط یک مثال پارچه‌ای سفید بسته می‌شود که طول این پارچه پنبه‌ای به طول 2.8 متر و عرض آن 1.6 متر است که از به هم دوختن نوار به طول 2.8 متر در 0.8 حاصل می‌شود. برای اینکه این شال را ببندند، 2 نفر دو گوشه روبروی آن را می‌گیرند و محکم می‌کشند و دو گوشه‌ای را که آزاد مانده است به طرف داخل لوله می‌کنند.
به این ترتیب یک نوع سجاف بلند از پارچه بدست می‌آید که میان آن باد کرده است که آن را به صورت حلزونی روی خود لوله می‌کنند، سپس استفاده کننده از این شال بایستی این شال را محکم چند دور به دور کمر خود بچرخاند و دو سر آن را گره بزند. بختیاری‌ها در چین‌های شال، که شکم و کمر را به بلندی حدود 20 سانتی‌متر در بر گرفته است، اشیای مختلفی را می‌گذارند که هر روز با خود حمل می‌کنند مثل چوق، توتون، چاقو.

پا پوش مردان

بختیاری‌ها نوعی پا افزار به نام گیوه تختی می‌پوشند که تخت آن بسیار ضخیم و از نوارهای پارچه‌های تشکیل شده است. از میان این نوارها بند چرمی بلندی به طور افقی عبور کرده و این نوارها را به طور محکم به هم فشرده کرده است. نوک تخت و قسمت انتهایی پاشنه آن، قطعات شاخ یا چرم خشک شده می‌گذارند تا محکم‌تر باشد. رویه گیوه از نخ پنبه‌ای (شلیق) و به طور بسیار فشرده بافته شده است. کناره‌های گیوه توسط یک حاشیه چرمی خیلی ضخیم که بین رویه و تخت قرار گرفته، محکم‌تر شده است که در جلوی گیوه به زبانه‌ای ختم می‌شود که به بالا برگشته است. پشت گیوه با یک چرم بزرگ بسته می‌شود که پاشنه و پشت پا به آن تکیه می‌کند. این گیوه‌ها بسیار راحت‌تر از کفش‌های پلاستیکی هستند، ولی هر روز بیشتر از روز قبل جای خود را به کفش‌های لاستیکی که در کارخانه‌ها ساخته شده‌اند، می‌دهند.
نوعی کفش که در قدیم یکجانشینان از آن برای راه رفتن روی برف استفاده می‌کردند، درگ نام داشت که از شاخ بز کوهی درست شده است.
پوپیچ نیز نوارهایی است به طول 1 متر و عرض 10 سانتی‌متر که بسیار محکم بافته شده است و در کوهپیمایی‌ها آن‌ها را به منظور حفاظت از ساق پاها محکم به دور مچ پا می‌پیچند.

در ارتباط با ایل بختیاری از قوم لر به مباحث زیر می‌پردازیم:

- تاریخچه ایل بختیاری
- چگونگی تقسیم‌بندی ایل بختیاری
- پراکندگی ایل بختیاری
- شیوه زندگی ایل بختیاری
- پوشاک مردان بختیاری
- پوشاک زنان بختیاری
- پوشاک کودکان بختیاری
- موسیقی بختیاری
- رقص‌های محلی بختیاری
- مبارزان و اسطوره‌های بختیاری
- کوچ ایل بختیاری