ارزش وجودی دوزیستان و خزندگان و اهمیت اقتصادی و بهداشتی آن‌ها در زندگی انسان

خزندگان و دوزیستان هم مثل سایر موجودات زنده در زنجیره حیاتی، نقش مهمی در حفظ تعادل محیط زیست دارند. ولی از آنجا که توجه افراد اغلب به وجوه روشن قضایا است و بی‌آنکه برای شناخت یا بررسی ارتباط بین عوامل زیستی محیط اطراف خود، تلاش کنند، تنها به فایده یا زیان آن‌ها توجه میکنند، درنتیجه، اغلب از تأثیر متقابل موجودات زنده محیط، اعم از گیاهان یا جانوران، بر یکدیگر بی‌خبرند و این عدم آگاهی موجب می‌شود که ناخودآگاه با دخالت‌های نابه‌جا با برهم زدن تعادل محیط‌زیست به زیان خود عمل کنند.

حال باتوجه به این که بندپایانی نظیر حشرات، عنکبوت‌ها، عقرب‌ها و ... و همچنین جوندگانی چون موش‌های صحرایی، طعمه مناسبی برای بسیاری از دوزیستان و خزندگان هستند، آیا نقش آن‌ها در کنترل زیست شناختی دفع آفات کشاورزی نمی‌تواند دارای اهمیت باشد؟

امروزه در برخی از کشورها انواع دوزیستان و خزندگان را پرورش می‌دهند و از گوشت آن‌ها به عنوان یک منبع پروتئینی در تغذیه استفاده می‌کنند. همچنین از پوست این جانوران (تمساح‌ها و برخی سوسمارها) برای تهیه کیف و کفش استفاده می‌شود.

باید اشاره داشت که امروزه در جوامع متمدن اروپایی و آمریکایی پوشیدن لباس‌ها و یا استفاده از وسایلی که از پوست حیوانات درست شده در حال منسوخ شدن است. راهنمایان طبیعت‌گردی می‌توانند با انتقال این حساسیت‌ها به توریست‌های طبیعت گرد، در رشد فرهنگ طبیعت-دوستی در جامعه، توسعه گردشگری پایدار و  جلوگیری از نابودی گونه‌های زیستمند آن، اعم از جانوران و گیاهان، نقش مؤثری ایفا کنند.

سم انواع سمی مارها در صنعت داروسازی کاربرد دارد. بدون شک انواع سمی آن‌ها می‌تواند برای انسان و دام ایجاد خطر کند، ولی خوشبختانه این گروه از مارها درصد کمی از کل مارهای شناخته شده در جهان را تشکیل می‌دهند، که با رعایت احتیاط‌های لازم در محیط‌های مشکوک می‌توان خود را از خطر احتمالی آن‌ها دور نگه داشت.

متأسفانه مبالغه درباره خطر گزش مار، موجب شده‌است تا نقش احتمالی این جانور در انتقال بیماری به انسان و دام نادیده گرفته شود. امروزه انتقال بیماری‌هایی مانند تب سالک پاپاتاسی و تب راجعه به انسان از طریق خزندگانی که میزبان واسط برای انتقال عوامل این بیماری‌ها هستند، به اثبات رسیده‌است. در بخش بیماری‌های مار، به وجود انگل‌هایی از قبیل کنه‌های ارمیتودوروس و ایکسودس در این جانور و نقش بیماری‌زایی آن‌ها در انسان اشاره شده‌است.

بارها و بارها شاهد این موضوع بوده‌اید که مردم ایران بر این باورند که سوسمارها (مارمولک‌ها) سمی هستند و اگر دم آنها به داخل غذا بیفتد مرگبار خواهد بود. در اینجا باید اشاره کرد، هیچ‌یک از سوسمارهایی که در ایران زندگی می‌کنند سمی نیستند و این عقیده باوری اشتباه و خرافی است که در بین مردم ما، حتی میان اقشار تحصیل کرده، شایع شده‌است؛ درحالیکه هیچ مرجع علمی آن را تأیید نمی‌کند.

اهمیت خزندگان

چرا باید به حفاظت از خزندگان توجه کرد؟ خزندگان چه اهمیتی در زندگی انسان دارند؟ جواب به این چنین سوالاتی را می‌توان در سه دسته کلی از ارزش‌های خزندگان یافت:

• ارزش‌های فرهنگی و زیبایی شناسی
  دلایل زیادی جهت حفاظت از خزندگان از نظر فرهنگی و زیبایی شناسی وجود دارد. برخی از خزندگان را می‌توان از زیباترین جانوران دانست. برخی از آنها بسیار بزرگند، برخی ظاهری عجیب و یا ترسناک دارند. خزندگان در باورهای دینی و فرهنگی انسان‌ها نیز وارد شده‌اند. آنها در هنر، داستان‌ها، ضرب المثل‌ها و حتی صحبت‌های روزانه ما حضور دارند. برخی از آنها سمبل‌های سرعت، کند بودن، سن، خرد و یا ستایشند و همواره مایه توجه و شگفتی انسان هستند.

• ارزش‌های اقتصادی
  محاسبه ارزش اقتصادی موجودات یکی از روش‌هایی است که در بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها تعیین کننده اهمیت و یا عدم اهمیت آن است. با توجه به این دیدگاه می‌توان به خزندگان به عنوان موجوداتی که مهم هستند، نگریست.
  پوست و سایر فرآورده‌های خزندگان ارزشی بالغ بر صدها میلیون دلار دارد. خزندگان منبع غذایی بسیاری از مردم محلی دنیا هستند. همچنین خزندگان در کنترل جمعیت آفات نقش به سزایی دارند و مارها با تغذیه از جوندگان و سوسمارها با تغذیه از حشرات آفت به کشاورزان سود میرسانند و اکوتوریسم به عنوان منبعی برای درآمد افراد بر پایه امکان مشاهده خزندگان مختلف دنیا در نقاطی خاص در تمامی دنیا در حال گسترش است.

• ارزش‌های علمی
  علاوه بر ارزش علمی ذاتی خزندگان و محصولات جانبی آنها همانند سم مارها، از خزندگان می‌توان در تحقیقات مختلف علمی استفاده نمود و به سوال‌های فراوانی جهت درک هرچه بیشتر بوم شناسی پاسخ داد.
  

  اهمیت و جایگاه دوزیستان در مطالعات علوم پایه، کشاورزی، پزشکی و ارزشهای اقتصادی آنان

  دوزیستان دارای ارزش بسیار مهمی در مطالعات و تحقیقات هستند و امروزه در صنعت داروسازی، کشاورزی و پزشکی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند زیرا دارای مواد مفیدی در پوست و سایر قسمت‌های بدن هستند. به طور مثال دوزیستانی مانند قورباغه از آسیای جنوب شرقی تا آمریکا به عنوان منبع غذایی با ارزش مطرح می‌گردند همین طور با جداسازی پروتئین TGF بتا 3 از بدن قورباغه‌ها می‌توان برای درمان و کاستن اثر زخم‌های ناشی از عمل جراحی در انسان استفاده کرد. بسیاری از ساختارهای ژنتیکی دوزیستان مشابه انسان بوده و بنابراین در تحقیقات علوم پایه مورد استفاده قرار می‌گیرند، همچنین مطالعه در مورد تخم‌های قورباغه نیز آسانتر از مطالعه روی جنین دیگر گونه‌های حیوانی است. محققان با الهام گرفتن از بالشتک‌های انگشتان قورباغه درختی و جیرجیرک نوعی پوشش چسبنده تولید کرده‌اند که بسیار قوی است. پپتیدی با نام R-Brivinin در قورباغه وجود دارد که دارای فعالیت ضدباکتریایی علیه سوش‌های استاندارد (گرم مثبت و گرم منفی) و مقاوم بیمارستانی است، همچنین این پپتید فعالیت ضد قارچی بسیار خوبی از خود نشان می‌دهد. از دیگر کاربردهای درمانی امیدبخش این گونه پپتیدها میتوان به درمان زخم پای بیماران دیابتی، عفونت‌های دهان، درمان مننژیت مننگوکک، عفونت‌های مجاری ادراری، درمان آکنه، ایست قلبی، عفونت‌های قارچی و بالاخره درمان برخی سرطان‌ها اشاره کرد.
  دوزیستان به خصوص قورباغه‌ها به تغییرات محیطی بسیار حساس هستند، بنابراین مشاهده افزایش فراوانی و حذف آنها از محیط می‌تواند برای اهداف مانیتورینگ بسیار مهم باشد علاوه بر این بیشتر دوزیستان طعمه خزندگان و پرندگان بوده و حشرات آفت و نرمتنان توسط دوزیستان کنترل می‌شوند که یکی از دلایل استفاده از آنها در صنعت کشاورزی است.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان