مهمترین رفتارهای زیستی خزندگان
رفتارهای تغذیه‌ای
تمامی خزندگان ایران به استثنای سه گونه سوسمار خاردم، گوشتخوار هستند و به شکار حیوانات دیگر می‌پردازند. آنها از موجوداتی تغذیه میکنند که زورشان به آنها برسد و یا برای بلعیدن اندازه مناسبی داشته باشند.
بسیاری از مارهای سمی قبل از بلعیدن طعمه، ابتدا او را با زهر خود مسموم میکنند تا بی‌حرکت شود و سپس آن را می‌بلعند. لازم به ذکر است که سم مارها به هضم غذایشان نیز کمک می‌کند.
رفتارهای تولیدمثل
هدف از صرف انرژی در تمام موجودات زنده حفظ نسل و تضمین بقای آنها است هر موجودی از طریق زاد و ولد سعی می‌کند تا با به ارث گذاشتن ژنهای خود برای نسل‌های بعد، ادامه نسل خود را تضمین کند. از این رو است که در بسیاری از گونه‌ها شاهد نزاع و رقابت بین نرها بر سر تصاحب ماده‌ها هستید. خزندگان و دوزیستان نیز از این قاعده مستثنا نبوده و همگی سعی دارند تا با فعالیت‌های تولید مثلی خود، بقایشان را تضمین کنند. در بیشتر دوزیستان و خزندگان وجود حیوان نر و ماده برای زادآوری ضروری است، هر چند تعداد قابل توجهی از گونه‌ها هستند که تک جنسی زادآوری میکنند. فعالیت‌های تولید مثلی درون گونه‌ها معمولاً همزمان و با تحریکات هورمونی صورت میگیرد. عوامل درونی چون هورمون‌ها، کنترل کننده شروع زمان زادآوری هستند اما در نهایت شروع زادآوری به صورت مستقیم یا غیر مستقیم توسط عوامل محیطی چون درجه حرارت محیط، بارش و طول روز کلید می‌خورد.
به منظور شروع زادآوری در هر موجود زنده‌ای از جمله دوزیستان و خزندگان دو نکته حائز اهمیت است یکی سن موجود زنده و دیگری شرایط محیطی جهت شروع تولید مثل یا به عبارتی فصل مناسب. عناوین مرتبط با تولیدمثل، در قالب موارد زیر تقسیم‌بندی شده‌اند:
- بلوغ جنسی خزندگان
- فصل زادآوری خزندگان
- جفتیابی و جفتگیری خزندگان
- مراقبت والدینی در خزندگان
- تعیین جنسیت خزندگان (نوزاد)
رفتارهای دفاعی خزندگان
بعد از رفتار تولیدمثل، مهمترین رفتارهایی که میتوانند تضمین‌کننده بقای گونه‌ها باشد، مجموعه رفتارهایی است که رفتارهای دفاعی نامیده میشوند. برای مقابله با دشمنان، مکانیسم‌های مختلفی در خزندگان به وجود آمده است و رفتارهای متفاوتی در آنها دیده می‌شود. ساده‌ترین روش دفاعی در آنها فرار کردن از دست دشمنان است. غالب مارهای غیرسمی، نیمه‌سمی و مارمولک‌ها در هنگام مواجهه با دشمنان به سرعت فرار میکنند. برخی گونه‌ها قبل از این که فرار کنند، رفتارهایی انجام میدهند تا دشمنان را بترسانند. با این رفتارها حیوان قصد دارد به مهاجمان اخطار دهد؛ به این معنا که "از این جلوتر نیا".
رفتارهای دفاعی چندین کارکرد دارند؛ یکی از کارکردهای آن دفاع در برابر نرهایی است که قصد تصرف قلمروی یک گونه را دارند. از دیگر کارکردها مقابله با سایر نرها بر سر جفت، در فصل زادآوری است. یکی از اساسی‌ترین و مهمترین کارکردهای رفتارهای دفاعی که بیشتر تضمین کننده حیات حیوان است، دفاع در مقابل دشمنان و شکارچیان است؛ چرا که اگر جانوری زنده نماند و یا توسط شکارچی نابود گردد، هرگز قادر به ادامه نسل و انتقال ژنهای خود به نسل‌های بعدی نخواهد بود. به طور کلی رفتارهای دفاعی در 6 گروه اصلی تقسیم میشوند که این 6 گروه عبارتند از:
- فرار از دیدرس دشمن
- گمراه کردن دشمنان
- جلوگیری از دسترسی دشمنان
- قانع کردن دشمنان برای فرار
- جلوگیری از خورده شدن تخمها
- حمله کردن خزندگان به شکارچی
مقابله با شرایط دمایی
خزندگان جزو موجودات خونسرد هستند، از این رو دمای بدنشان با درجه حرارت محیط برابر است و بر خلاف موجودات خونگرم، دارای مکانیزمی جهت ثابت نگهداشتن دمای بدن خود نیستند. به این دلیل این موجودات برای زنده ماندن در شرایط دمایی سخت و گرما یا سرمای بیش از حد، قابلیت‌هایی پیدا کرده‌اند که با استفاده از آنها فعالیت‌های خود را کنترل میکنند. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایجاد گرما با استفاده از لرزش
تمامی این موارد را میتوانید در صفحه‌ای با عنوان "مقابله با شرایط دمایی در خزندگان و دوزیستان" مطالعه بفرمایید.
پوست‌اندازی در خزندگان
پوست‌اندازی در گونه‌های خزندگان به روش‌های مختلفی صورت میگیرد که در ادامه این روش‌ها معرفی شده‌اند:
- پوست‌اندازی در مارها، کرم‌سوسمارها و سوسمارهای بی دست و پا: همانطوری که مشخص است، هیچ‌یک از این جانوران دست و پا ندارند؛ درنتیجه، پوست‌اندازی در همه آنها به صورت یک تکه صورت میگیرد؛ که با ایجاد شکاف در پوست ناحیه دهان شروع می‌شود و سپس پوست بلند شده و از روی سطح بدن به سمت عقب تا می‌خورد. بعد از این مرحله حیوان خود را در شکاف سنگ‌ها یا بین دو سنگ، گیر می‌اندازد و با حرکت خود باعث در آمدن پوست از روی بدنش می‌گردد.
- پوست‌اندازی در سوسمارها: از آنجا که سوسمارها دارای دست و پا هستند، لذا پوست هریک از اندام آنها مثل دست‌ها، پاها، دم، سر و تنه جداگانه کنده می‌شود و حتی ممکن است پوست‌اندازی اندام‌ها با اختلاف زمانی کوتاهی از هم صورت گیرد.
- پوست‌اندازی در لاکپشت‌ها: عمل پوست‌اندازی در لاکپشت‌ها تنها در نواحی دست‌ها، پاها، دم و سر صورت میگیرد و کاسه‌های پشتی و شکمی پوست نمی‌اندازند.
- پوست‌اندازی در تمساح‌ها: پوست‌اندازی در تمساح‌ها به گونه‌ای که در سایر خزندگان دیده می‌شود، نیست و هرکدام از پولک‌ها جداگانه ساییده می‌شود. عمل پوست‌اندازی در تمساح‌ها به آن نحوی که در مارمولک‌ها و مارها دیده می‌شود اصولاً وجود ندارد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان