گونه کفتار Striped Hyaena
نام فارسی: کفتار
نام علمی: Hyaena hyaena
نام انگلیسی: Striped Hyaena
نام‌های محلی: (بلوچی: هَپ تار) (ترکمنی: سَرتَلان) (کردی و لری: خرم شیر، کم تار، کفتر قورت)
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ویژگی‌های ظاهری گونه کفتار
طول سر و بدن کفتار 112 تا 184 سانتی‌متر، طول دم 25 تا 47 سانتی‌متر، ارتفاع بدن 60 تا 94 سانتی‌متر و وزن 25 تا 55 کیلوگرم است. نر و ماده کاملاً هم‌شکل هستند. سر و آرواره بزرگ و دندان‌های بسیار محکمی دارد چنان‌که استخوان ران الاغ را می‌تواند خرد کند. گوش‌ها بزرگ و پهن هستند. گردن خمیده به سمت پایین، دست‌ها بلندتر و قوی‌تر از پاها و دم متوسط با موهای بلند است. يال بلند و به نسبت پر مويی از پشت گردن تا دم کشيده شده است که هنگام تهديد و نزاع بلند شده و جثه‌ای بزرگ‌تر به آن می‌بخشد. موهای بدن به رنگ سفيد مايل به کرم تا خاکستری روشن با نوارهای سیاه تا قهوه‌ای مایل به سیاه است. پوزه و اطراف چشم‌ها تیره و لکه سیاهی زیر گردن دیده می‌شود. در زمستان موهای ناحیه پشت بلند و انبوه و خاکستری رنگ است. کفتار حیوانی پنجه‌رو است و پاهای جلو و عقب هر یک 4 انگشت دارند. هنگام حرکت دست و پای هر طرف از بدن را با هم حرکت می‌دهد.
ویژگی‌های زیستی گونه کفتار
کفتار به صورت انفرادی و گاهی جفت و خانوادگی زندگی می‌کند. ولی کفتار مادر و توله‌های سال قبل گروهی را برای پرورش توله‌های جديد تشيکل می‌دهند. شب‌گرد است و با نزدیک شدن غروب فعالیت خود را آغاز می‌کند و دوباره با روشن شدن هوا به لانه خود که در شکاف‌های طبیعی یا انسان ساخت است باز می‌گردد. از مشخصات لانه کفتارها وجود بقايای استخوان، شاخ و موی جانورانی است که توسط کفتار به اين مکان آورده شده‌اند. لانه‌ها ممکن است چندين ورودی داشته باشند. کفتار جانور ساکتی است و به‌ندرت از آن صدايی شنيده می‌شود. در هنگام تهديد صدايی شبيه به خرخر همراه با ناله از آنها شنيده می‌شود. کفتار در موقع دفاع موهای یال را سیخ می‌کند و از غدد تولید بو نیز استفاده می‌کند. زمانی که توسط سگ‌ها در تنگنا قرار گیرد، خود را به مردن می‌زند، ولی به مجرد دور شدن سگ‌ها با آخرین سرعت فرار می‌کند. قادر است مسافت طولانی را با حالتی شبیه یورتمه بدود. در مواقعی که در جستجوی غذا است با سرعتی حدود 2 تا 4 کیلومتر در ساعت حرکت می‌کند. راه رفتنش صدادار است. رد کفتار را می‌توان از رد بزرگ دست‌ها در دنبال آن رد کوچک پاها که با انحنائی به طرف خارج است به آسانی تشخیص داد. در سال 1384 در پناهگاه حیات وحش نایبندان در داخل یک معدن متروکه به نام کال زرد که کفتار در آن ساکن شده بود در بین استخوان‌های مختلف، جمجمه یک انسان که توسط کفتار به آنجا حمل شده بود مشاهده شد. کفتار حس بویایی بسیار قوی‌ای دارد، قادر است از فاصله چند کیلومتری بوی غذا را حس کند. در گذشته که تعداد کفتار زیاد بود در برخی از روستاها برای این که کفتار اجساد مردگان را بیرون نیاورد تا چند شب بر سر قبر آتش روشن می‌کردند.
تغذیه کفتار: عمدتا لاشه‌خوار است ولی از تخم پرندگان، پستانداران کوچک، خزندگان، تخم لاک پشت دریایی، حشرات و همچنین میوه‌هایی مانند هندوانه و خرما تغذیه می‌کند. به کمک پوزه کشیده و حس بویایی قوی می‌تواند بوی لاشه‌ها را از فواصل چند کیلومتری تشخیص دهد. کفتار با آرواره‌ها و دندان‌های قوی خود استخوان‌های محکمی مانند استخوان ران الاغ را به آسانی خرد می‌کند. در سواحل نزدیک بندر لنگه یک کفتار در حالی که مشغول حفر محل تخم‌گذاری و خوردن تخم لاک پشت دریایی بود، مشاهده شد. معده کفتار بسیار اسیدی است و قادر به هضم بخش‌های زیادی از غذای خورده شده نظیر استخوان می‌باشد. کفتارها بخش‌های هضم شده غذا از قبیل شاخ و سم را به صورت ریمه برمی‌گردانند. کفتار خال‌دار که در آفریقا زندگی می‌کند برخلاف کفتار راه راه مهاجم است و حتی گاهی به صورت گروهی به شیرها حمله می‌کنند.
تولید مثل کفتار: جفت‌گیری در تمام سال امکان‌پذیر است. دوره بارداری 90 تا 92 روز به طول می‌انجامد و 1 تا 5 (معمولا 2 تا 3) نوزاد با وزن تقریبی 700 گرم به دنیا می‌آورد. نوزادان پس از 5 تا 8 روز چشم باز می‌کنند و 2.5 تا 3 ماه از شیر مادر تغذیه می‌کنند. در 2 تا 3 سالگی بالغ می‌شوند.
طول عمر کفتار: در اسارت تا 24 سال عمر می‌کنند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی کفتار در ایران
کفتار در زیستگاه‌های مختلفی از جمله بیابان، استپ و کوهستان یافت می‌شود و در اکثر مناطق کشور به جز شمال و شمال غرب ایران با فراوانی اندکی یافت می‌شود. به تازگی در شمال پارک ملی گلستان نيز ديده شده است.
پراکنش جهانی کفتار
پراکندگی کفتار در دنیا در قاره آفریقا و آسیاست.
آثار و نمایه‌های کفتار
ردپای کفتار: دست و پای کفتار هر یک دارای 4 انگشت است (متمایز از سگ‌سانان که دارای 5 انگشتان در دست و 4 انگشت در پاها هستند). در ردپای این جانور اثر ناخن‌های قوی و خمیده و نه چندان تیز به راحتی قابل مشاهده است که مخصوص کندن زمین و حفر لانه هستند. پینه مرکزی در این جانور کمی کج و متمایل به بیرون است. به طور کلی ردپای کفتار پهن‌تر از سگ و گرگ است.
الگوی ردپا: کفتارها بیشتر به حالت یورتمه رفتن حرکت می‌کنند، با این تفاوت که به‌طور همزمان دست و پای یک طرف بدن را بلند کرده و بر زمین می‌گذارند و سپس دست و پای سمت دیگر را حرکت می‌دهند (مانند راه رفتن شتر). یک روش تشخیص آسان ردپای کفتار این است که رد پاهای هر کدام از طرفین بدن به سمت بیرون متمایل شده‌اند.
لانه: لانه کفتارها معمولاً در مناطق صخره‌ای دارای شکاف‌های عمیق مانند معدن‌های متروکه و غارها قرار دارد. ورودی لانه معمولاً باریک بوده و به وسیله تخته سنگ بزرگی استتار می‌شود. اندازه لانه بر اساس منطقه و موقعیت آن متفاوت است. در اطراف لانه تکه‌های استخوان‌های لاشه‌های تغذیه شده دیده می‌شود. کفتارها اغلب گوشهای از لانه را برای دفع سرگین انتخاب می‌کنند.
تغذیه: کفتار به طور قابل توجهی به تغذیه از لاشه‌ها وابسته است. کفتار راه‌راه معمولاً لاشه‌هایی که در طبیعت می‌یابد را به‌طور کامل به لانه خود حمل می‌کند، اما در صورتی‌که لاشه متعلق به یک جانور درشت جثه باشد در همان محل از آن تغذیه می‌کند. بر روی لاشه اثری از چنگال کفتار دیده نمی‌شود. محتویات شکم تا حدی خورده می‌شود. می‌توان اثر دندان‌ها را بر قسمت‌های مختلف بدن شکار دید. لاشه باقی‌مانده کاملاً متلاشی شده و مو و بقایای پراکنده در اطراف آن وجود دارد. در صورتی که تعداد کفتارها زیاد باشد چیز چندانی از لاشه باقی نمی‌ماند. استخوان‌های بزرگ خرد شده و خورده می‌شوند. قسمت‌های نرم جمجمه مانند پوزه نیز خورده می‌شوند. کفتارها گاهی اوقات قسمت‌های غیرقابل هضم لاشه مانند سم را برمی‌گردانند که به آن ریمه گفته می‌شود.
سرگین کفتار: به دلیل وجود درصد بالای فسفر سرگین کفتارها معمولاً به رنگ سفید است و زمانی که به‌تازگی دفع شده نرم و قهوه‌ای رنگ است. سرگین‌ها به شکل گرد، دانه‌ای و مجزا از هم هستند (به ندرت 2 سرگین به هم چسبیده‌اند). گاهی در یک انتها اندکی نوک‌دار است. تعداد سرگین‌ها بین 3 تا 9 عدد متغیر است و ظاهری شبیه سفیدآب یا کشک دارد.
وضعیت حفاظتی کفتار
کفتار در طبقه نزدیک به تهدید (NT) فهرست سرخ IUCN قرار دارد. همه ساله تعداد زیادی از کفتارها به واسطه شکارچیان، مردم بومی، تصادفات جاده‌ای و یا خوردن لاشه مسموم تلف می‌شوند. حفاظت از آنها نیازمند برنامه آموزشی و آگاهی‌رسانی به ویژه در جوامع روستایی است.
طبقه‌بندی گونه کفتار
- گونه کفتار
External Features: HB 112-184 cm, T 25-47 cm, SH 60-94 cm, and W 25-55 kg. Males and females are similar. The head and jaws are large with strong teeth that can crush the femur of a donkey. The ears are long and narrow with bluntly pointed tips. The neck is bent downwards, the forelimbs are longer and stronger than the hind limbs, and the tail is medium in length and covered with long hair. A dense, tall mane extends from the back of the head to the beginning of the tail. The mane can be erected when the animal is in threatening position or in conflict and gives it a larger appearance. The pelage is creamy white to gray with black or dark brown stripes. The snout and around the eyes are black and there is a black patch on the throat. The hair on the back is long, dense and gray in color in winter. The animal is digitigrade with 4 toes on the front and hind legs. The animal moves the front and hind limb of each side of the body simultaneously while walking.
Biological Features: The Striped Hyena is generally solitary and nocturnal. It begins to be active after sunset and returns to underground burrows, natural caves or man-made crevices, by sunrise. Females may form social groups with litters of previous years to help raise new cubs. Remains of bones, horns, and hair, brought by animal are characteristic of hyena dens that may have several entrances. Hyenas mainly feed on old carcasses but will also eat bird eggs, tortoises, rodents, small reptiles, insects, and fruits. With the help of its acute sense of smell it can detect decaying carcasses from several kilometers. Breeding takes place throughout the year. After a gestation period of 90 to 92 days, 1 to 5 (normally 2 to 3) young are born weighing 700 gr. After 5 to 8 days their eyes open and nursing continues for 2.5 to 3 months. Cubs reach maturity at 2 to 3 years of age. The Striped Hyena can live up to 24 years in captivity. It is a quiet animal and is seldom vocal. When threatened it snarls and growls.
Habitat, Distribution and Abundance: the Striped Hyena is found in low numbers in different habitats such as deserts, steppes, and mountainous areas throughout the country, except for the north and northwestern parts of Iran. Recently, it has been reported from the northern parts of Golestan National Park.
Conservation Status: The species is listed as “Near Threatened” (NT) by the IUCN. Every year many hyenas are shot or poisoned by local hunters or killed on the roads. Their conservation should include public education programs especially in rural communities.