گونه شیر ایرانی Persian lion
نام فارسی: شیر ایرانی (شیر آسیایی)
نام علمی: Panthera leo persicus,p.l. persica
نام انگلیسی: Persian lion
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ویژگی‌های ظاهری گونه شیر ایرانی (شیر آسیایی)
طول سر و بدن شیر، نرها 170 تا 220 سانتی‌متر، ماده‌ها 140 تا 180 سانتی‌متر، طول دم 70 تا 105 سانتی‌متر، وزن نرها 160 تا 190 کیلوگرم، ماده‌ها 110 تا 120 کیلوگرم. در مجموع کوچک‌تر از شیر آفریقایی با دست و پای کوتاه‌تر و بدن تنومندتر. رنگ بدن کهربایی روشن، هرچند افرادی به رنگ قهوه‌ای مایل به سرخ، شنی یا خاکستری دارچینی و حتی سیاه نیز از ایران گزارش شده‌اند. یال کم‌پشت‌تر است و تا روی پیشانی امتداد نمی‌یابد، گرچه سطح شکم و پهلوها را می‌پوشاند. رنگ یال معمولا قهوه‌ای زنگاری با مخلوطی از موهای سیاه و سفید است. موهای بدن پرپشت‌تر و منگوله انتهای دم بلندتر است. چین پوستی آشکاری در تمام طول بدن از میان دست‌ها تا میان پاها وجود دارد که در ماده‌ها واضح‌تر است.
ویژگی‌های زیستی شیر ایرانی (شیر آسیایی)
شیر نیز مانند سایر گربه‌سانان اغلب شب‌گرد است. صبح زود و غروب فعالیت بیشتری دارد. معمولاً به صورت اجتماعی زندگی می‌کند. در حالت عادی با سرعت 4 کیلومتر در ساعت حرکت می‌کند. ولی قادر است مسافت کوتاهی را با سرعت 60 کیلومتر در ساعت بدود و طول 12 متر را بپرد. معمولاً به صورت سینه‌خیز به طعمه خود نزدیک می‌شود و سپس با دویدن و پرشی سریع به روی طعمه می‌پرد. حیوانات کوچک را معمولاً با ضربه دست می‌کُشد ولی جانوران بزرگ را از طریق گاز گرفتن گلو و جانوران بزرگ‌تر را با گاز گرفتن سوراخ‌های بینی خفه می‌کند. شیرها معمولاً حدود 20 ساعت در روز به استراحت می‌پردازند.
تغذیه شیر: شیرها دسته‌جمعی شکار می‌کنند. طعمه اصلی آن در ایران گراز بود اما از جانوران اهلی همچون گاو، گاومیش و سگ نیز تغذیه می‌کرد. در گذشته‌های دورتر احتمالا گور، گوزن زرد میانرودان، آهو و جبیر نیز شکار می‌کرد. جانوری بسیار اجتماعی است اما گله‌های آن در آسیا معمولا کوچک‌تر از گله‌های آفریقایی است.
تولید مثل شیر: ماده‌ها پس از حدود 109 روز آبستنی 1 تا 6 نوزاد به دنیا می‌آورند.
در هندوستان در تمام طول سال قادر به تولید مثل است ولی معمولاً در یک زمان جفت‌گیری می‌کنند تا بچه‌ها با هم به دنیا بیایند. طول آبستنی حدود 100 روز است. 1 تا 6 بچه می‌زاید. بچه‌ها از هر شیر ماده‌ای که شیر داشته باشد، تغذیه می‌کنند. آنها همکاری خود را در شکار از 11 ماهگی شروع می‌کنند. در 2 تا 4 سالگی قادر به تولیدمثل هستند.
طول عمر شیر: در طبیعت تا 21 سال عمر می‌کند و در اسارت تا 30 سال نیز زندگی می‌کنند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی شیر در ایران
در نیزارهای انبوه، بیشه‌های ساوانا مانند، جنگل‌های کنار رودخانه‌ای (در خوزستان) و دشت‌های ساحلی و همچنین جنگل‌های بلوط و پسته و بادام رشته‌کوه زاگرس زندگی می‌کرد. تا قرن 18 بسیار فراوان بود. در گذشته‌های بسیار دور پراکندگی گسترده‌ای در ایران داشت و در بخش وسیعی از کشور در سرتاسر نیمه غربی یافت می‌شد، در حالی‌که از شمال تا تهران و دامنه‌های جنوبی البرز و از جنوب شرقی تا ساحل مکران انتشار یافته بود. اما در 2 قرن گذشته شیر به استان‌های خوزستان، فارس و بوشهر در جنوب غربی کشور محدود شد.
پراکنش جهانی شیر آسیایی
شیر ایرانی در گذشته از شمال یونان و ترکیه تا خاورمیانه و مناطق مرکزی هند پراکندگی داشته است ولی در حال حاضر فقط حدود 350 قلاده از بازمانده‌های شیر ایرانی در هندوستان وجود دارد که اغلب آنها در منطقه حفاظت شده «گیر» در کتیاور واقع در شمال غربی هندوستان زندگی می‌کنند. گاهی اوقات افراد بومی با استفاده از طعمه مسموم آنها را کشته و ناخن‌های آنها را به فروش می‌رسانند.
وضعیت حفاظتی شیر ایرانی
بر اساس اطلاعات ذکر شده در سفرنامه‌ها و گزارش‌های محققان تا حدود 150 سال قبل پراکندگی وسیعی از دزفول، مسجد سلیمان، شوش، رامهرمز تا بوشهر، کازرون و دشت ارژن و کام فیروز فارس داشته است. بلنفورد می‌نویسد هر سال تعداد 4 تا 5 شیر در منطقه دشت ارژن شکار می‌شد و بچه شیرها را در بازار شیراز به فروش می‌رساندند. آخرین گزارش‌ها از شیر ایرانی مربوط به مشاهده 1 ماده در سال 1941 در 64 کیلومتری شمال دزفول است. مرحوم فیلی که از افراد معتمد سرشناس شوش بودند تا حدود سال 1320 گروه‌های 4 تا 5 تایی شیر را در محل پناهگاه حیات وحش کرخه فعلی مشاهده کرده بودند. به احتمال زیاد شکار بی‌رویه‌ای که غالباً توسط عشایر و افراد محلی به طریقه جرگه کردن (راندن حیوانات به سمتی که شکارچیان استتار شده‌اند) انجام می‌گرفت و همچنین تخریب زیستگاه، سمی نمودن لاشه جانوران شکار شده و کم شدن طعمه‌هایی مانند گوزن زرد از عوامل انقراض شیر ایرانی بوده‌اند.
جایگاه شیر در بین ایرانیان
شیر در بین ایرانیان باستان و آئین میترائیسم از احترام و اهمیت خاصی برخوردار بوده و در ادبیات و هنر ایران مقامی والا و ارجمند داشته است. به‌طوری‌که در بسیاری از نقش‌ها و نوشته‌ها از شیر به عنوان نماد قدرت، شجاعت، دلیری، نور و نیروی خورشید یاد شده است. شبیه بودن سر شیر و یال‌هایش به خورشید و پرتوهای آن و قدرت زیادش به عنوان سلطان جانوران، در ایجاد این نمادها مؤثر بوده است. در اواسط دهه 50 تلاش‌های زیادی برای معرفی مجدد شیر به زیستگاه دشت ارژن واقع در 65 کیلومتر غرب شیراز توسط سازمان حفاظت محیط زیست و آقای ضیائی به عنوان مجری پروژه ایجاد پارک بین‌المللی ارژن انجام گرفت، منطقه وسیعی شامل دشت ارژن تا دریاچه پریشان تحت حفاظت قرار گرفت و برخی از اراضی کشاورزی واقع در نقاط حساس نیز خریداری شد ولی در سال‌های بعد به علت عدم توجه و علاقمندی مسئولان، این طرح به صورت ناتمام رها گردید.
وضعیت کنونی شیر
شیر آسیایی در ایران منقرض شده (EX) و در 70 سال گذشته هیچ گزارش معتبری از آن به‌دست نیامده است. در فهرست سرخ گونه‌های تهدیدشده IUCN زیرگونه persica در خطر انقراض (EN) ارزیابی شده و در ضمیمه نخست پیمان CITES جای گرفته است. در قوانین ملی شکار و صید نامی از شیر به میان نیامده است.
طبقه بندی گونه شیر ایرانی
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
- گونه ببر مازندران (گونه منقرض شده)
- گونه شیر ایرانی (گونه منقرض شده)
- گونه پلنگ ایرانی
- گونه یوزپلنگ ایرانی
- گونه گربه وحشی
- گونه گربه جنگلی
- گونه گربه شنی
- گونه گربه پالاس
- گونه کاراکال
- گونه سیاه‌گوش
External Features: HB 170-220 cm (males), 140-180 cm (females); T 70-105 cm; W 160-190 kg (males), 110-120 kg (females). Generally smaller than African lion with shorter limbs and a stockier body. Body color is light tawny, though reddish-brown, sandy or cinnamon-gray and even black individuals reported from Iran. Mane is scantier and does not extends on to the forehead, though runs the length of the abdomen and flanks. Usually mane hair is rusty-brown with an admixture of blackish and white hair. Coat thicker with a longer tail tassel. A pronounced belly fold runs the length of belly between the front and hind legs, which is more visible in lionesses.
Biological Features: Hunt collaboratively. Main prey was the wild boar, however, domesticated animals like cattles, water buffaloes and dogs were also consumed. Probably fed on Onager, Mesopotamian fallow deer and gazzeles in older times. Highly social animals, living in units called prides, that is smaller than those of African lion. Females give birth to 1 - 6 young after a gestation period of about 109 day. May live up to 21 years.
Habitat, Distribution and Abundance: An inhabitant of dense reedbeds, savanna-type bush, riparian forests (Khuzestan) and the coastal plains, as well as oak and pistachio-almond forests of the Zagros Mts. A very common species till 18th century. Widespread in Iran in the far remote past, covered a very significant part of the country throughout the western half, reaching Tehran in the north and Makran in south east. However in last two centuries they were confined to south west provinces of Khuzestan, Fars and Bushehr.
Conservation Status: The Asiatic lion is “Extinct” (EX) in Iran with no decisive records in more than 70 years. The subspecies persica evaluated as Endangered (EN) by IUCN Red List and is included in Appendix I of CITES. It is not even mentioned in national legislations. A reintroduction program was in place in mid-1970s in order to establish a sustainable population of lions in Arjan National Park, 65 km west Shiraz, but abandoned afterward. Main causes of extinction include habitat loss, poaching and persecution.