گونه سارگپه جنگلی تاجدار Crested Honey Buzzard
نام فارسی: سارگپه کاکل‌دار (سارگپه جنگلی تاجدار)
نام علمی: Pernis ptilorhynchus
نام انگلیسی: Crested Honey Buzzard
نام‌های محلی: ترکی: کاکلی سار، کردی: باشووی جوقه‌دار
زیرگونه‌های سارگپه تاجدار
سارگپه جنگلی تاجدار (کاکل‌دار) 2 زیرگونه دارد. زیرگونه‌ی orientalis از حاشیه قطب شمال تا هندوستان، پاکستان، ایران و بخش‌هایی از خاورمیانه و زیرگونه torquatus در آسیای جنوب شرقی تا ژاپن پراکنش دارد (برخی منابع تا 6 زیرگونه نام برده‌اند).
ویژگی‌های ظاهری گونه سارگپه تاجدار
طول بدن 55 تا 65 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 148 تا 165 سانتیمتر است. شباهت زیادی به سارگپه جنگلی دارد، ولی نسبت به آن پرجثه‌تر با بال‌ها و دم بلندتر است و لکه تیره در سطح زیر بال‌ها در ناحیه مچ‌ها دیده نمی‌شود. دو جنس نر و ماده متفاوت و فاقد تغییرات فصلی هستند.
در پرنده نر بالغ روتنه طرح خاکستری دارد و حاشیه شاهپرهای اولیه و ثانویه در زیر و روی بال‌ها تیره رنگ است. چشم‌ها قهوه‌ای تیره و اطراف صورت خاکستری است. همچنین خال‌ها و خطوطی تیره در سینه، شکم و پهلوها دیده می‌شود. دم سیاه است و یک نوار پهن سفید در مرکز دارد.
در پرنده ماده بالغ روتنه قهوه‌ای تیره، زیرتنه راه‌راه‌تر نسبت به نر، اطراف صورت قهوه‌ای، چشم‌ها زرد و دم شبیه به سارگپه جنگلی با 3 نوار تیره است، با این تفاوت که داخلی‌ترین نوار نزدیک به قاعده دم نسبت به سارگپه جنگلی پهن‌تر است پرنده نابالغ سر کاملاً رنگ پریده، پیشانی سفید و روتنه قهوه‌ای تیره دارد.
ویژگی‌های زیستی گونه سارگپه تاجدار
چشم‌اندازهای جنگلی و درختزارهای باز واقع در دشت‌ها و تپه‌ها را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند.
- پرواز: پروازی قوی با بال‌زدن‌های آرام دارد و اغلب به تنهایی یا جفت در حال بال‌بازرَوی دیده می‌شود.
- تغذیه: از زنبورهای بالغ، لارو و شفیره آن‌ها و گاهی از دیگر حشرات، خزندگان، دوزیستان، پستانداران کوچک، تخم و جوجه پرندگان و بعضی از میوه‌ها تغذیه می‌کند.
سایر ویژگی‌های رفتاریش شباهت زیادی به سارگپه جنگلی دارد.
زیستگاه گونه سارگپه تاجدار
به صورت عبوری در همه جا دیده می‌شود. در ایران اخیراً در نزدیکی برازجان و در منطقه حله دیده شده است. در جزیره کیش و احتمالاً قشم تولید مثل می‌کند. در هنگام مهاجرت در زیستگاه‌های بسیار متفاوتی دیده می‌شود اما زیستگاه اصلی آن در اطراف درختزارهای مجاور رودخانه‌ها و محیط‌های تالابی است.
مکان‌های مهم زادآوری سارگپه تاجدار در ایران
این پرنده در ایران زادآوری ندارد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه سارگپه تاجدار
- پراکنش در جهان: سارگپه جنگلی تاجدار در شمال روسیه، آسیای میانه، شرق آسیا، هندوستان، شرق خاورمیانه، شبه جزیره‌ی عربستان و شمال آفریقا پراکنش دارد (در کشور فلسطین به صورت سرگردان گزارش شده است).
- پراکنش در ایران: به صورت زمستان‌گذران به نسبت کمیاب در نواحی جنوبی کشور دیده می‌شود. در جنوب ایران (حاشیه خلیج فارس و دریای عمان) پراکنش دارد.
- پراکنش در تهران: تا کنون در شهر تهران رکورد نشده است.
مهاجرت سالیانه گونه سارگپه تاجدار (کوچ)
سارگپه جنگلی تاجدار در آسیای میانه تا منطقه تایگا زادآوری دارد و پاییز و زمستان به سمت جنوب شرق آسیا، هندوستان، پاکستان، ایران، شبه جزیره عربستان و آفریقا مهاجرت می‌کند.
وضعیت حفاظتی گونه سارگپه تاجدار
در فهرست پرندگان حمایت شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
روش‌های شناسایی گونه سارگپه تاجدار
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: پروازی شبیه عقاب‌ها دارد اما زیر بدن شامل پرهای پوششی سینه و شکم روشن است. بال‌ها پهن و سر کوچک است، دم نسبت به بال‌ها کوتاه است. در گلو یک لکه (بیضی کشیده) کاملاً روشن در تضاد با رنگ صورت مشاهده می‌شود. بازو پهن‌تر ای دست‌ها است. دم با یک نوار پهن در وسط، تیره دیده می‌شود. نعداد انگشت‌ها 6 عدد است.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: بال‌ها در قسمت بازو پهن‌تر از دست است. تعداد انگشتان 6 عدد است. سر کوچک و بال بزرگ و پهن است. در نرها 2 نوار پهن تیره در دم دیده می‌شود. در شاهپرهای بالی 2 نوار تیره مشخص وجود دارد که با نوار تیره لبه شاه‌پرها 3 خط دیده می‌شود. پرهای پوششی زیر دم راه‌راه است. سر و صورت خاکستری و با رنگ روشن گلو (بیضی کشیده) کاملاً در تضاد است. یک لکه کوچک سیاه در مچ بال‌ها دیده می‌شود (این لکه در سارگپه جنگلی بزرگ و واضح است). سینه قهوه‌ای است و شکم تا پرهای پوششی زیر دم خط‌خط‌های کوچک دارد که در کنار هم راه‌راه‌هایی را تشکیل می‌دهند. پرهای پوششی زیر بال نقطه‌نقطه هستند. از نمای بالا 2 نوار سیاه پهن در دم دیده می‌شود. پرهای پوششی روی بال، شانه‌ها، کمر تا پرهای پوششی روی دم قهوه‌ای- خاکستری یکدست است.
ماده‌ها در زیر بدن تیره‌تر هستند. پرهای پوششی اولیه روشن اما پرهای پوششی میانی و بزرگ، سینه و شکم نقطه‌نقطه قهوه‌ای (در برخی گونه‌ها قهوه‌ای یکدست) است. شاهپرهای ثانویه تیره‌تر از داخل دست‌هاست. در دم 3 بند تازک فاصله‌دار وجود دارد که نوار انتهای دم از بقیه پهن‌تر است. رنگ روشن گلو در تضاد با رنگ سر و صورت است. راه‌راه‌های نازک در شاهپرهای بالی تا داخل دست‌ها ادامه دارد اما در سارگپه‌ها (Buteo spp.) داخل دست‌ها راه‌راه ندارد.
جوان‌ها در زیر بال داخل شاهپرهای ثانویه 5-6 عدد نوار تیره دارند (در سارگپه جنگلی 4 عدد است) پرهای پوششی اولیه و میانه قهوه‌ای تیره و شاهپر پوششی بزرگ کمی روشن‌تر است. در دم 3 نوار نازک و چند راه‌راه محو وجود دارد. داخل دست‌ها روشن و شاه@پرهای ثانویه تیره است. پرهای پوششی روی دم روشن‌تر لز رمپ و دم هستند.
- شناسایی در حالت نشسته: سر کوچک و منقار باریک است، پشت بدن قهوه‌ای- خاکستری و زیر تنه روشن است. در گلو یک لکه سفید روشن وجود دارد. نوارهای پهن دم نرها واضح دیده می‌شوند. روی سر خاکستری و چشم‌ها تیره است. منقار و بینی خاکستری رنگ است. بین گلو و سینه نوار قهوه‌ای رنگ دیده می‌شود. سر و صورت ماده‌ها قهوه‌ای روشن است. چشم‌ها زرد و سفیدی داخل گلو بسیار نمایان است.
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه سارگپه تاجدار
بینی و منقار خاکستری پررنگ است. پاها در تمام سنین زرد است. در جوان‌ها رنگ چشم تیره است. در تمام نرهای بالغ نیز رنگ چشم تیره ولی در ماده‌ها زرد است.
فازهای رنگی متفاوت گونه سارگپه تاجدار
سارگپه جنگلی تاجدار (کاکل‌دار) 3 فاز رنگی متفاوت در پرندگان جوان و 2 فاز رنگی متفاوت در بالغ‌ها دارد. جوان‌ها در فاز تیره، بسیار شبیه عقاب‌ها هستند. در فاز معمولی کمی شبیه عقاب دوبرادر و در فاز روشن کمی شبیه عقاب مارخور هستند. در بالغ‌ها یک فاز روشن و یک فاز معمولی وجود دارد.
گونه‌های مشابه سارگپه تاجدار
بیشترین شباهت را به گونه سارگپه جنگلی دارد اما با سارگپه استپی نیز ممکن است اشتباه گرفته شود.
- سارگپه جنگلی: انگشت‌ها تقریباً کوتاه هستند اما سارگپه تاجدار انگشتانی نسبتاً بلند دارد. در سیلوئت به سارگپه تاجدار (کاکل‌دار) شبیه است اما در رنگ پر و بال و دم قابل تمایز هستند. دم 3 بند تیره دارد اما در سارگپه تاجدار 2 خط وجود دارد. در قسمت مچ دست‌ها در هنگام پرواز لکه‌ی تخک‌کرغی سیاه دیده می‌شود اما در سارگپه تاجدار فقط یک لکه کوچک در پرهای پوششی اولیه دیده می‌شود. رنگ چشم زرد است اما در گونه تاجدار تیره است. در شاهپرهای ثانویه‌ی جوان‌ها 4 نوار اما در سارگپه تاجدار 5-6 خط دیده می‌شود.
- سارگپه استپی: بال‌ها برایک‌تر است. تعداد انگشتان حداکثر 5 عدد است. داخل دست‌ها راه‌راه وجود ندارد. سر و منقار درشت‌تر است و رنگ دم بسیار متفاوت است.
تشخیص جنسیت گونه سارگپه تاجدار
جنس نر و ماده تقریباً به هم شبیه هستند. نرها در پرواز، بال باریکتر، دم باریکتر و بلندتر و کلاً جثه‌ی لاغرتری دارند. امکان تشخیص جنسیت در پرندگان جوان در طبیعت امکان‌پذیر نیست.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه بندی گونه سارگپه تاجدار
Pernis ptilorhynchus
Morphological characteristics: 55-65 cm length and 148-165 cm wingspan. Greatly similar to Honey Buzzard P. apivorus, but much bulkier with longer tail and wings, underwing lacking black patch at carpal joints. Sexes dissimilar with no seasonal variation. Adult male with grey face, dark eye, grey bill-base, dark brown upperparts, dark edge on primaries and secondaries both above and below wings, breast, belly, and flanks heavily blotched or barred brown, and tail black with a white band at the middle. Female with dark brown upperparts, more streaked underparts than adult male. Side of face brown, eyes yellow, and tail similar to that of Honey Buzzard with three dark bands, but the nearest band to base of tail broader. Juvenile with wholly pale head, white forehead, and dark brown upperparts.
Biological characteristics: Prefers forested landscapes and open woodlands in plains and hills. Flight powerful with slow wing-beats. Often solitary or in pairs, soaring on thermals high-up. Feeds on bees, their larvae and pupae, and sometimes on insects, reptiles, amphibians, small mammals, bird eggs and chicks, and some fruit. Other behavioural characteristics similar to Honey Buzzard.
Distribution and abundance: A rather scarce winter visitor to southern Iran.
Conservation status: Listed in protected species of Iran and is of conservation values.