گونه طرلان Northern Goshawk
نام فارسی: طرلان
نام علمی: Accipiter gentilis
نام انگلیسی: Northern Goshawk
نام‌های محلی: ترکی: طرلان )قزل قوش(، کردی: باز، گیلانی: واشک
زیرگونه‌های طرلان
طرلان 4 زیرگونه دارد. زیر گونه gentilis در اروپا و خاورمیانه، زیر گونه buteoides در شمال شرقی اروپا و زیر گونه arrigonii در کورسیکا و ساردینیا پراکنش دارند. در آمریکای شمالی نیز زیرگونه atricapillus پراکنش دارد که به ندرت در غرب اروپا نیز رکورد شده است.
ویژگی‌های ظاهری گونه طرلان
طول بدن 48 تا 62 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 135 تا 165 سانتیمتر است. بزرگترین گونهی قوش با بال‌های پهن و دم بلند است. نر و ماده تقریبا همشکل (ماده به مقدار قابل توجهی بزرگتر و تقربیاً به اندازهی سارگپه) و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرندهی نر بالغ تارک سر و گوشپرهای تیره و نوار ابرویی سفید رنگ دارد. روتنه خاکستری، زیرتنه و زیر بال‌ها سفید همراه با نوارهای عرضی منقطع باریک و نزدیک به هم دیده می‌شود. دم 4 تا 5 نوار تیره عرضی دارد و در انتها سفید است. در پرندهی مادهی بالغ زیرتنه شبیه به پرندهی نر ولی رنگ روتنه قهوه‌ای مایل به خاکستری و سفیدی زیر دم و نوار ابرویی واضح‌تر است. پرندهی نابالغ روتنه و سر قهوه‌ای خاکی و نوار ابرویی کمرنگ‌تر نسبت به بالغ‌ها دارد. زیرتنه نخودی کمرنگ و دارای لکه‌های اشکی شکل به رنگ قهوه‌ای پررنگ است که در امتداد هم نوارهای طولی در زیرتنه ایجاد می‌کنند.
ویژگی‌های زیستی گونه طرلان
اغلب در مناطق جنگلی و درختزارهای متراکم، از نواحی پست تا بالاترین مرز رویش درختان در کوهستان‌ها به سر می‌برد و توده‌های سوزنی‌برگ نظیر کاج و پهن‌برگ نظیر بلوط و راش را ترجیح می‌دهد.
- پرواز: پروازی قدرتمند با بال‌زدن‌های قوی دارد. با پروازی سریع و در ارتفاع کم به جستجوی طعمه می‌پردازد و در این حالت پروازش شامل چند مرتبه بالزدن سریع و بال بازرَوی‌های طولانی است.
- تغذیه: بیشتر از پستانداران و پرندگان تغذیه می‌کند. برای شکار پرندگان با چابکی و سرعت قابل توجهی در بین شاخ و برگ درختان و بوته‌ها مانور می‌کند.
- تولید مثل: جوجه‌آوری از اواسط فروردین و با تشکیل قلمرو در درختزارهای کهنسال آغاز می‌شود. تک همسر است و آشیانه‌اش توده‌ای بزرگ، نامرتب و کم‌عمق از شاخه‌های خشک است که آن را روی درختان بنا می‌کند و درونش را با پوست و برگ‌های سوزنی کاج و شاخه‌های برگ‌دار می‌پوشاند. معمولاً 3 تا 4 و به ندرت 1 تا 6 تخم نیمه بیضی کوتاه سفید مایل به آبی کمرنگ و به ابعاد 44.2 × 57.4 میلیمتر میگذارد. تفریخ تخم‌ها 35 تا 38 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند، در حدود 40 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند و تا حدود 30 روز پس از آن همچنان به والدین وابستگی دارند.
زیستگاه گونه طرلان
این پرنده درجنگل‌ها، بیشه زارها و نقاط دور افتاده جنگل به سر برده و نزدیک فضاهای باز و و روی درختان بزرگ آشیانه می‌سازد. در ایران، به صورت مهاجر زمستانی، در شمال و به تعداد اندک در فارس و بلوچستان دیده می‌شود. زیستگاه اصلی طرلان محیط‌های درختی و جنگل‌هاست.
مکان‌های مهم زادآوری طرلان در ایران
طرلان در بخش‌هایی از مناطق شمال غرب ایران، زادآوری می‌کند.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه طرلان
- پراکنش در جهان: طرلان از مناطق حاشیه‌ی قطب شمال، غرب اروپا تا آسیا و آمریکای شمالی و شمال خاورمیانه زادآوری دارد. در زمستان‌ها به عرض‌ها جنوبی‌تر نظیر ایران، عراق، قبرس و به ندرت شرق عربستان مهاجرت می‌کند. یک زیرگونه از طرلان نیز در آمریکای شمالی پراکنش دارد.
- پراکنش در ایران: به صورت کمیاب در نواحی جنوبی دریای خزر، رشته‌کوه البرز و همچنین سواحل خلیج فارس و مرکز استان سیستان و بلوچستان زمستان گذرانی و در کوه‌های کلیبر در آذربایجان شرقی جوجه‌آوری می‌کند. در شمال غرب ایران بومی و در زمستان‌ها در نیمه‌ی شمالی کشور از خراسان شمالی تا غرب ایران پراکنش دارد.
- پراکنش در تهران: در پاییز و زمستان مهاجرت می‌کند و در پارک‌های بزرگ مانند پارک جمشیدیه، پارک چیتگر، پارک طالقانی و پارک جنگلی سرخه حصار مشاهده می‌شود.
مهاجرت سالیانه (کوچ) گونه طرلان
طرلان در بخش‌های زیادی از اروپا تا شرق روسیه و ایران زادآوری دارد و پاییز و زمستان‌ها به سمت جنوب مهاجرت می‌کند.
وضعیت حفاظتی گونه طرلان
در فهرست پرندگان حمایت شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
صدای پرنده طرلان
صدای این پرنده بلند و جیغ مانند ، شبیه «جی –اک،جی-آک،جی- اک» و یا «کک- کک» شنیده می‌شود.
روش‌های شناسایی گونه طرلان
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: در هنگام اوج‌گیری سر بزرگ دیده می‌شود. بال‌ها بلندتر و دم کوتاه‌تر از قرقی است (انتهای دم قرقی تخت است). ج.ان‌ها و بالغ‌ها در سیلوئت کمی متفاوت هستند. جوان‌ها لاغرترند، بال‌های باریک‌تزی دارند و دم نسبت به بدن بلندتر دیده می‌شود. بال‌زدن‌های پرقدرت، آرام و بال بازرُوی‌ها کوتاه است. طرلان اغلب بل بال‌های طاقی شکل این کار را انجام می‌دهد. گاهی کلاغ‌ها پروازی شبیه طرلان و قرقی دارند. وقتی قرقی دنبال طعمع می‌کند، همگی رو به جلو فرار می‌کنندو و قرقی دنبال آن‌ها می‌رود اما وقتی طرلان به طعمه نزدیک می‌شود، طعمه‌ها به سمت بالا می‌کنند و به سرعت اوج می‌گیرند.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: در فاصله‌ی نزدیک و از روی سیلوئت بال‌ها کوتاه و گردن و دست‌ها از بازو باریکتر است. دم 3 یا 4 بند تیره دارد. ج.ان‌ها خال‌های درشت در سینه دارند. بال@ها پهن و گرد است و 6 انگشت در انتهای بال وجود دارد. روی بدن تیره است و بال‌ها و دم طرح یکنواخت دارندو 3 نوار یکنواخت از شاه‌پرهای اولیه تا ثانویه ادامه دارد که از خط داخل بال بالغ‌ها پهن‌تر هستند. زیر بال‌ها راه‌راه است که در پرهای پوششی نقطه مقطه به هم چسبیده دیده می‌شود اما در شاه‌پرهای بالی راه‌راه‌های منظم دیده می‌شود. بالغ‌ها سینه و شکمی سفید با راه‌راه‌های عرضی خاکستری دارند که در انتهای بدن (پوشپرهای دمگاه و زیر دم) سفید هستند.
- شناسایی در حالت نشسته: طرلان غالباً داخل درختان (در شاخه‌های نزدیک به تنه درخت) خود را مخفی می‌کند و عمودی می‌نشیند. طول شاه‌پرهای اولیه بسیار کوتاه‌تر از دم است و به نیمه دم هم نمی‌رسد. در دم 3 یا 4 بند مشخص ضخیم دیده می‌شود. چشم‌ها زرد یا نارنجی با نگاهی تندخویانه است. پرهای پوششی دمگاه پف کرده و بزرگ است. خط ابرویی سفید پهن دارد. روی سر و گونه تیره است. زیر بدن (به جز پوشپرهای زیر دم) راه‌راه‌های خاکستری و عرضی ظریف در زمینه‌ی سفید دارد. روی بدن خاکستری یک دست دیده می‌شود. پشت سر نرها لکه‌ای روشن وجود دارد. جوان‌ها در زیر بدن خال دارند که در امتداد هم تقریباً خط‌های طولی را تشکیل می‌دهند (رنگ زمینه زیر بدن سفید نبوده و زرد چرک کمرنگ است). روی سر و گردن راه‌راه‌های ظریف وجود دارد. خط ابرویی خیلی واضح نیست و روی سر نسبت به بالغ‌ها تیره‌تر است. روی بدن قهوه‌ای است و در لبه‌ی پرها رنگ نخودی دیده می‌شود. اغلب روی پرهای پوششی و کتف پرنده لکه روشن دیده می‌شود.
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه طرلان
منقار آبی- خاکستری با نوک سیاه است. پاها وبینی زرد هستند که در بالغ‌ها پررنگ‌تر است. چشم‌ها در جوان‌های داخل لانه سبز- زرداست که در اولین پاییز زرد روشن می‌شود. بالغ‌ها هرچقدر مسن‌تر می‌شوند، ممکن است رنگ چشم‌ها کمی تغییر کند و از زرد تا نارنجی و نارنجی- قرمز دیده شود. البته رنگ چشم نرها نسبت به ماده‌های هم سن و سال تیره تر است.
فازهای رنگی متفاوت طرلان
طرلان در ایران فاز رنگی متفاوت ندارد اما به طور کلی در کره زمین از شمال به جنوب جثه‌ی زیر گونه‌های طرلان کوچکتر و از غرب به شرق کمرنگ‌تر و طرح زیر بدن ظریف‌تر می‌شود.
گونه‌های مشابه طرلان
با خاطر شکل بال‌ها، فرم بدن و نوع پرواز اغلب با سایر شکاری‌ها از جنس Accipiter اشتباه گرفته می‌شود اما گونه مشابه دیگری هم مانند سنقر خاکستری وجود دارد. البته از روی سیلوئت پرنده کار شناسایی ساده‌تر خواهد شد.
- قرقی: کمی کوچکتر و باریکتر از طرلان است و بال زدن‌های تندتر و نامنظم‌تری دارد. بال‌ها پهن‌تر و کوتاه‌تر دیده می‌شود. ته دم صاف است. سر و منقار کاملاً کوچکتر است. قرقی‌ها در تمام فرم‌ها راه‌های عرضی مشخص در سینه دارند اما در طرلان جوان دیده نمی‌شود. نوار ابرویی باریک است. گوش‌پر در نرها خرمایی رنگ است. ماده‌ها ممکن است با نر طرلان هم اندازه و شبیه باشند اما قرقی‌ها هنگام پرواز شکم و پوشپرهای مخرجی باریکی دارند. در حالت نشسته پاها بسیار باریکتر و بلندتر از طرلان است.
- پیغو: جثه بسیار کوچکتر و گوشپرها تیره است. حط ابرویی ندارد و رنگ چشم‌ها نیز تیره است. در هنگام پرواز لبه‌ی شاه‌پرهای اولیه (P1 تا P5) تیره است. نرهای بالغ رنگ حنایی در لابه‌لای راه‌راه‌های روی سینه و جوان‌ها نقطه نقطه‌های بزرگ روی سینه دارند که تا زیربغل‌ها ادامه دارد.
- سنقر خاکستری ماده: به خاطر رنگ و طرح زیر بال و دم ممکن است در نگاه اول با نابالغ‌های طرلان اشتباه تشخیص داده شود اما لکه‌های رنگی زیر بال این گونه درشت‌تر و در لبه‌ی بال هنگام پرواز نوار تیره رنگ دیده می‌شود. البته نوع پرواز، زیستگاه و نوع بال زدن نیز بسیار متفاوت است.
تشخیص جنسیت گونه طرلان
به طور کلی ماده‌ها از نرها مشخصاً بزرگترند. جوان‌های نر و ماده بسیار شبیه هم هستند. در بالغ‌ها، رنگ پشت بدن آبی- خاکستری است اما ماده‌ها قهوه‌ای- خاکستری هستند. خطوط سینه در نرها ظزیف‌تر و باریکتر از ماده‌های همسن است.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه‌بندی گونه طرلان
Accipiter gentilis
Morphological characteristics: 48-62 cm length and 135-165 cm wingspan. The largest hawk species with broad wings and long tail. Sexes rather similar (female much larger, as big as Common Buzzard Buteo buteo) with no seasonal variation. Adult male with grey upperparts, dark head and ear-coverts, and white supercilium. Underparts and under wing-coverts white, striped densely with broken horizontal marks. Tail with 4-5 dark horizontal bars and white tip. Adult female with similar underparts to male but upperparts greyish brown, supercilium and white under tail-coverts more conspicuous. Juvenile with earthbrown head and upperparts and paler supercilium than adult. Underparts pale buff mottled with dark brown drop-like spots, forming longitudinal stripes.
Biological characteristics: Prefers coniferous trees like pine and broadleaved trees such as oak and beech; often seen in forests and dense woodlands, from lowlands to mountains highly teemed with trees. Flight powerful with strong wing-beats. Flies fast at low altitude with several quick wing-flapping followed by long soaring, foraging for prey. Feeds mainly on mammals and birds, maneuvering agilely through branches and leaves to catch birds. Breeding starts mid-April. Monogamous and territorial. Nest a large shallow disorganized pile of dried twigs lined with pine coniferous leaves and leafy branches, built on trees. Usual clutch 3-4, rarely 1-6, short semi-oval pale bluish white eggs, 57.4×44.2 mm in size. Eggs hatch after 35-38 days. Chicks, semi-altricial and nidicolous, fed bill-to-bill by female parent. Fledging period 40 days, but chicks depend on parents for another 30 days.
Distribution and abundance: A rather scarce winter visitor to the south Caspian region, Alborz Mountains, and also recorded in Persian Gulf coasts and central Baluchestan. Breeds in the Kaleibar Mountains in eastern Azarbaijan.
Conservation status: Listed in protected species of Iran and is of conservation values.