گونه کورکور سیاه Black Kite

نام فارسی: کورکور سیاه
نام علمی: Milvus migrans
نام انگلیسی: Black Kite
نام‌های محلی: ترکی: قارا چالاغان، کردی: کوولاره‌ی ره‌ش، گیلانی: الوغ- ژندره الوغ

زیرگونه‌های کورکور سیاه

کورکور سیاه 7 زیر گونه دارد. زیر گونه migrans از اروپا تا شمال غرب آفریقا، زیر گونه lineatus  در آسیا و ایران تا چین، زیر گونه aegyptius در جنوب مصر، جنوب شبه جزیره عربستان و شرق آفریقا پراکنش دارد. علاوه بر موارد نام برده شده، 4 زیرگونه دیگر در آفریقا، شرق آسیا و استرالیا وجود دارد. گاهی در طبیعت به صورت هیبرید با کورکور حنایی دیده می‌شود.

ویژگی‌های ظاهری گونه کورکور سیاه

طول بدن 55 تا 60 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 160 تا 180 سانتیمتر است. کورکوری متوسط‌ جثه و تا حدی شبیه به کورکور حنا‌یی است ولی به واسطه‌ی جثه‌ی کوچکتر، بدن تیره‌تر، بال‌ها کوتاه‌تر و دم با شکاف کمتر و کوتاه‌تر از آن قابل تشخیص است. نر و ماده همشکل (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرنده‌ی بالغ روتنه قهوه‌ای کمرنگ و پوشپرهای قهوه‌ای روشن روی بال‌ها دارد. زیرتنه نیز قهوه‌ای تیره و مانند کورکور حنا‌یی شاهپرهای اولیه در زیر بال‌ها سفید و نوک آن‌ها سیاه است و تشکیل یک لکه‌ی روشن می‌دهد. در زیرگونه‌ی M.m.govinda تارک سر خرمایی رگه‌رگه و زیرتنه قهوه‌ای تیره است و در تضاد شدید با رنگ سفید نخودی شکم و پوشپرهای زیر دم به خوبی دیده می‌شود. همچنین لکه‌ی سفید در قاعده‌ی شاهپرهای اولیه بزرگ و چشمگیر است. در زیرگونه‌ی M.m.lineatus بدن قهوه‌ای مایل به سیاه، شکم و پوشپرهای زیر دم مایل به سفید و لکه‌ی قاعده‌ی شاهپرهای اولیه سفیدتر است. پرنده‌ی نابالغ شبیه به بالغ‌ها ولی با پر و بالی روشن‌تر است. پوشپرهای بال‌ها حاشیه‌ی کمرنگی دارند که در نتیجه، روتنه لکه‌لکه به نظر می‌رسد. از فاصله‌ی نزدیک لکه‌های روشن در زیرتنه قابل تشخیص هستند و لکه‌ی سفید زیر بال‌ها نسبت به پرنده‌ی بالغ مشخص‌تر است. پوشپرهای زیر دم نیز بر خلاف پرنده‌ی بالغ، زرد مایل به قهوه‌ای است.

ویژگی‌های زیستی گونه کورکور سیاه

مناطق باز دارای درختان پراکنده یا بدون درخت، زمین‌های کشاورزی، علفزارها، حاشیه دریاچه‌ها، رودخانه‌ها یا تالاب‌ها را ترجیح می‌دهد و از نواحی بادخیز، دریاها و سواحل آن، نواحی برفی و یخی، کوهستان‌های مرتفع و جنگل‌های متراکم پرهیز می‌کند. پرنده‌ای اجتماعی است و اغلب در دسته‌های چندتایی در اطراف روستاها و شهرها و مکان‌های دفن زباله دیده می‌شود.
- پرواز: پروازی قوی و با شکوه با بال‌زدنهای نرم و آرام دارد ولی به سختی درجابال‌زنی می‌کند. معمولاً مدت زمان زیادی را به پرواز می‌گذراند.
- تغذیه: شکارچی و تا حد زیادی لاشه‌خوار است و از گستره‌ی وسیعی از طعمه‌ها شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان، حشرات و به ویژه ماهی‌ها تغذیه می‌کند.
- تولید مثل: جوجه‌آوری از اوخر فروردین تا اواخر اردیبهشت به صورت منفرد یا در کلنی‌های پراکنده آغاز می‌شود. تک همسر است و آشیانه‌اش توده‌ای به نسبت کوچک از ساقه‌ها و شاخه‌های کوچک و خار و خاشاک است که روی درختان و به ندرت در لبه‌ی بیرون‌ زدگی‌های صخره‌ای یا ساختمان‌ها بنا می‌کند و درونش را با موادی نظیر پشم، تکه‌های پارچه و کاغذ می‌پوشاند. اغلب آشیانه‌ی سال‌های قبل را بازسازی و ترمیم می‌کند و هر سال مواد جدیدی به آن‌ها می‌افزاید. همچنین از آشیانه‌ی قدیمی سایر پرندگان درشت‌جثه استفاده می‌کند. معمولاً 2 تا 3 و گاهی 1 تا 5 تخم نیمه بیضی کوتاه، سفید مات، گاهی با خال‌ها و لکه‌های مایل به قرمز یا قهوه‌ای مایل به ارغوانی و به ابعاد 43.1 × 53.2 میلیمتر می‌گذارد تفریخ تخم‌ها 25 تا 38 روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند، در حدود 42 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند ولی تا مدتی پس از آن همچنان در نزدیکی آشیانه باقی می‌مانند.

زیستگاه گونه کورکور سیاه

این پرنده در نزدیک مناطق آبی، دریاچه‌ها، سواحل دریاها یا مناطق پردرخت به سر برده و اغلب به صورت گروهی ، روی درخت‌ها و آشیانه‌ی متروک کلاغ‌ها، آشیانه می‌سازد. کور کور سیاه در ایران، نیمه مهاجر و فراوان است. این پرنده در درختزارها و اغلب در نزدیکی محیط‌های آبی و تالاب‌ها زادآوری می‌کند. در زمستان‌ها به محیط‌های انسانی نزدیکتر می‌شود. تقریباً در همه‌ی مراکز دفن زبالع روباز و کشتارگاه‌ها دیده می‌شود.

مکان‌های مهم زادآوری گونه کورکور سیاه در ایران

کورکور سیاه در سراسر نیمه‌ی شمالی کشور و زاگرس زادآوری دارد.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان

پراکندگی گونه کورکور سیاه

- پراکنش در جهان: کورکور سیاه در آفریقا، آسیا و استرالیا پراکنش دارد.
- پراکنش در ایران: زیرگونه‌ M.m.govinda در شمال و غرب کشور تا شرق در نواحی پراکنش و فراوانی شمالی خراسان، همچنین استان‌های هرمزگان (اطراف بندرعباس و جزیره قشم)، کرمان و سیستان و بلوچستان جوجه‌آوری می‌کند. زیرگونه‌ M.m.lineatus در استان‌های خوزستان، فارس، گیلان، مازندران، هرمزگان و سیستان و بلوچستان زمستان‌گذرانی دارد. در نیمه‌ی شمالی کشور به صورت بومی و در نیمه‌ی جنوبی زمستان گذران است اما در تمام نقاط ایران پراکنش دارد.

- پراکنش در تهران: به تعداد زیاد در جنوب شهر تهران در جاده‌ی بهشت زهرا، اطراف شهر ری و جنوب شرق تهران (به ویژه در پاییز و زمستان) زیست می‌کند.

مهاجرت سالیانه گونه کورکور سیاه (کوچ)

کورکور سیاه تقریباً در سراسر اروپا، شمال آسیا و شمال خاور میانه زادآوری دارد. در زمستان بخشی از آن‌ها به جنوب (خاورمیانه و آفریقا) مهاجرت می‌کنند و ممکن است ایران را نیز ترک کنند. در نیمه‌ی دوم سال، دسته‌های کورکورسیاه را می‌توان در استان‌های جنوبی کشور مانند بوشهر و خوزستان مشاهده کرد. ممکن است جوان‌های یک ساله، سال بعد را در جنوب بمانند و در سال بعدش به سمت شمال حرکت کنند.

وضعیت حفاظتی گونه کورکور سیاه

در فهرست پرندگان حمایت شده‌ ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.

صدای پرنده کورکور سیاه

صدای نر و ماده این پرنده شبیه‌ به هم‌اند و به صورت یک بخشی و جیغ مانند شبیه «پی – پی – پی» و در هنگام تهدید یا ترس شبیه « ویو یو یو یو» یا شبیه کاکایی‌ها «یی یی رر….» شنیده می‌شود.

روش‌های شناسایی گونه کورکور سیاه

- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: بال‌ها معمولاً در قسمت مچ به سمت پایین متمایل است. سر را همتراز بدن نگه می‌دارد. بال زدن‌ها آرام است و بال‌ها را خیلی بالا و پایین‎تر از سطح بدن نمی‌برد. بال‌ها نسبتاً پهن هستند با سر کاملاً گرد که 6 انگشت در انتهای آن قابل شمردن است (در صورتی که پرنده در حالت پرریزی نباشد). انتهای دمدوشاخه است، به ویژه وقتی دم بسته باشد، اما در هنگام دور زدن‌ها که کاملاً آن را باز می‌کند انتهای دم هالی شکل و یا کاملاً صاف و گوشه‌دار دیده می‌شود. به خاطر بال بازرَوی طولانی و بدن کوچک نسبت به بال‌ها، کمی شبیه عقاب دیده می‌شود اما کمی سر بال‌ها را به سمت پایین نگه می‌دارد و زیر بال‌ها قوس‌دار به نظر می‌رسد.
از زاویه‎ی بالا معمولاً بدن تیره با سر و کله‎ی روشن و یک لکه روشن مورب در شاه‌پرهای پوششی میانی دیده می‌شود. در بالغ‌ها شاه‌پرهای اولیه (P1 تا P6) رنگ روشن دارند که در نابالغ‌ها کنتراست آن بیشتر است (این لکه روشن در بال کوچک‌تر از لکه روشن در بال کورکور حنایی است).

- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: در فاصله‌ی نزدیک طرح زیر بال بسیار مشخص است. راه‌راه‌های فشرده در شاه‌پرهای بالی دیده می‌شود. شاه‌پرهای بالی با لکه روشن داخل دست‌ها تیره هستند. زیر تنه قهوه‌ای- قرمز است و راه‌راه‌های نازک سیاه (در بالغ‌ها) و راه‌راه‌های روشن (در جوان‌ها) در آن دیده می‌شود. سر روشن‌تر از بدن است و در بالغ‌ها خاکستری روشن اما در جوان‌ها نخودی رنگ است. روی بال با لکه روشن (نه به وضوح زیر بال) در پایه‌ی شاه‌پرهای اولیه قهوه‌ای دیده می‌شود. رنگ دم کمی روشن‌تر از پشت بدن و دارای راه‌راه‌های باریک و ناواضح در جوان‌ها و کمی واضح‌تر در بالغ‌ها است. وقتی دم را باز می‌کند، دم خیلی روشن‌تر دیده می‌شود.

- شناسایی در حالت نشسته: بال‌ها تا لبه‌ی دم ادامه دارند (در کوکور حنایی بال‌ها به انتهای دم نمی‌رشند). پاها نسبت به اندازه‌ی بدن پرنده کوتاه دیده می‌شوند. طرح و رنگ پشت بدن و دم بسیار به هم شبیه هستندو نابالغ‌ها و جوان‌ها قهوه‎ای روشن با خط‌خط‌های نخودی و سر کرم رنگ هستند. بالغ‌ها خط‌خط‌های سیاه نازک عمودی در سینه دارند. سر خاکستری کم رنگ است و کنتراست مشخص در پرهای پوششی میانی دیده نمی‌شود (ولی در کورکور حنایی کنتراست مشخص است و داخل هر پر یک خط سیاه دیده می‌شود).

بخش‌های بدون پر گونه کورکور سیاه (لخت)

منقار سیاه و بینی زرد است. پاها زرد هستند. در جوان‌ها چشم‌ها قهوه‌ای تیره هستند و طی 2 تا 3 سال قهوه‌ای روشن و در بالغ‌ها و مسن‌ها زرد متمایل به قهوه‌ای دیده می‌شوند.

فازهای رنگی متفاوت کورکور سیاه

جمعیت کورکور سیاه در ایران متعلق به یک زیر گونه است اما علاوه بر رنگ قهوه‌ای تیره که به طور طبیعی در همه دیده می‌شود، برخی رنگ خیلی تیره‌تری دارند که از دور سیاه به نظر می‌آیند.

گونه‌های مشابه کورکور سیاه

- کورکور حنایی: رنگ این گونه در پشت بدن کنتراست بیشتری دارد. بال‎ها باریک‌تر و بلندتر از کورکور سیاه است. در پرواز 5 انگشت مشخص (در کورکور سیاه 6 انگشت) و نسبتاً بلند دارد. دم کورکور حنایی دوشاخه‌ی مشخص‌تر و لبه‌های بلندتری داردو در حالت نشسته نوک شاه‌پرها از دم کوتاه‌تر است.
- سنقر تالابی ماده: در دم و شاه‌پرهای بالی راه‌راه‌ وجود ندارد. روی سر، شانه‌ها و گلو لکه‎ی نخودی رنگ داردو زیر بال‌ها خطوط موازی مانند کورکور سیاه وجود ندارد. دارای 5 انگشت مشخص است. در هنگام بال بازرَوی بال‌ها را به صورت V باز نگه می‌دارد.
- عقاب پرپا (فرم تیره): طرح مشخص زیر بال، شاه‌پرهای روشن روی دم و دوشاخه نبون ته دم از تفاوت‎ها این دو گونه است. در هنگام بال بازرَوی بال هر 2 گونه کمی رو به پاسسن قوز دارد اما شاه‌پرهای اولیه در عقاب پرپا افشان (splayed fingers) است.
- سارگپه استپی: بال‌ها کوتاه‌تر و سر آن گردتر است. دم کوتاه‌تر دیده می‌شود. انتهای دم گرد است. لبه‎ی داخلی بال سارگپه معمولی (اسپی) دارای یک خط تیره است که کورکور آن را ندارد.

تشخیص جنسیت کورکور سیاه

پرنده نر و ماده در تمام فرم‌ها به هم شبیه هستند. تشخیص جنسیت در طبیعت از روی شکل ظاهری امکان‌پذیر نیست.

سایر اعضای این خانواده را بشناسیم

راسته عقاب سانان

• خانواده قوشیان

طبقه‌بندی گونه کورکور سیاه

Milvus migrans

Morphological characteristics: 55-60 cm length and 160-180 cm wingspan. A medium-sized bird-of-prey, a little smaller than Red Kite M. milvus, distinguished by shorter wings and tail, tail also less forked. Sexes similar (female slightly larger) with no seasonal variation. Adult dark brown above and redbrown below; like Red Kite, underwing primaries white with black tip, forming a distinct pale patch. In M. m. govinda, crown streaked dark brown and dark underparts contrast strongly with white-buff belly and under tail-coverts; also with conspicuous pale patch at base of primaries. M. m. lineatus blackish brown, belly and under tail-coverts whitish, and with paler base to primaries below. Juvenile like adult but with paler plumage; upperparts and upper wing-coverts with paler feather-fringes, creating a mottled look; bases of primaries whiter, forming more distinct pale patch; under tail-coverts paler buff-brown.
Biological characteristics: Prefers open areas with scattered trees, cultivated country, pastures, and shores of lakes, rivers, or wetlands; avoids snowy and icy regions, high mountains, and dense forests. Gregarious, often seen in flocks in and near villages, towns, or in garbage dumps. Flight powerful and graceful with soft slow wing-beats; rarely hovers. Long periods of searching in flight is alternated by observing from high perch. Both predator and scavenger, feeds on a wide range of prey such as live or dead mammals, birds, reptiles, insects, and especially fishes. Breeding starts mid-April to mid-May, either in pairs or in scattered colonies. Monogamous. Nest made of twigs and leaves lined with soft material such as wool, built in trees or rarely on ledge of rock or building. Mostly reuses old nest, repairing it by adding new material. Usual clutch 2-3, sometimes 1-5, short semi-oval dull white eggs, often with reddish or brownish dots and patches, 53.2 ×43.1mm in size. Eggs hatch after 25-38 days. Chicks, semi-altricial and nidicolous, are fed bill-to-bill by female parent. Fledging period 42 days, still remaining in nest vicinity for a while.
Distribution and abundance: Sub-species govinda breeds in north and west of Iran east to northern Khorasan and Hormozgan, Kerman, and Sistan- Baluchestan. Sub-species lineatus winters in Khuzestan, Fars, Gilan, Mazandaran, Hormozgan, and Sistan-Baluchestan.
Conservation status: Listed in protected species of Iran and is of conservation values.