گونه سارگپه استپی Common Buzzard 

نام فارسی: سارگپه استپی (سارگپه معمولی)
نام علمی: Buteo buteo
نام انگلیسی: Common Buzzard
نام‌های محلی: ترکی: سار، کردی: باشوو، گیلانی: الوغ- ژندره الوغ

زیرگونه‌های سارگپه استپی

به طور کلی سارگپه معمولی دارای 11 زیرگونه است که مهم‌ترین آن‌ها معرفی می‌شوند، Buteo.b.buteo در اروپا و شمال غرب آفریقا، سارگپه استپی B.b.vulpinus در مرکز آسیا، خاورمیانه و شمال شرق آفریقا و زیرگونه B.b.menetriesi در ترکیه، قفقاز و شمال ایران پراکنش دارد.

ویژگی‌های ظاهری گونه سارگپه استپی

بال‌ها 113 تا 128 سانتیمتر است. پرنده شکاری متوسط جثه با سر کوچک و گرد، گردن کوتاه و ضخیم، بال‌های پهن و دم کوتاه و گرد است. در ریخت‌های متنوع از تیره تا روشن دیده می‌شود، اما ریخت قهوه‌ای تیره آن معمول‌تر است. نر و ماده همشکل (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرنده بالغ روتنه قهوه‌ای و شاهپرهای پرواز قهوه‌ای تا قهوه‌ای مایل به سیاه دارد. روی دم قهوه‌ای و زیر آن سفید با راه‌راه عرضی باریک و تیره، همراه با یک نوار پهن تیره در انتها است. زیرتنه قهوه‌ای تا قهوه‌ای مایل به سیاه و نوار روشنی در بخش بالایی دارد که سینه را از شکم جدا می‌کند. درحال پرواز، خطوط طولی به رنگ خاکستری، قهوه‌ای تا زرد مایل به قهوه‌ای در پوشپرهای زیر بال‌ها قابل مشاهده است. شاهپرهای پرواز مایل به سفید و در انتها سیاه هستند و تشکیل نواری سیاه در حاشیه و نوک بال‌ها می‌دهند. همچنین پاهای بدون پر و زرد رنگ دارد. پرنده نابالغ فاقد نوار انتهایی دم و خطوط زیرتنه به خصوص در ناحیه شکم و زیر بال‌ها بیشتر و واضح‌تر است. زیرگونه B.b.vulpinus پر و بال و دم روشن‌تر مایل به خرمایی و شاهپرهای روشن‌تر در زیر بال‌ها دارد و لکه تیره در سطح زیر بال‌ها در ناحیه مچ‌ها به سختی قابل مشاهده است.

ویژگی‌های زیستی گونه سارگپه استپی

حاشیه جنگل‌ها، درختزارها، کشتزارها، دامنه‌های پرشیب، لبه پرتگاه‌ها یا بلندی‌های با پوشش درختی، اراضی مزروعی با درختان پراکنده و حاشیه تالاب‌ها را ترجیح می‌دهد و از استپ‌های نیمه خشک، حاشیه کویر و نواحی بدون درخت دوری می‌کند.
- پرواز: با بال‌هایی هفتی (V) شکل و اندکی بالاتر از سطح بدن و دمی گسترده شده، بال‌بازرَوی می‌کند و گاهی درجابال می‌زند.
- تغذیه: از پستانداران کوچک، پرندگان، خزندگان، دوزیستان، حشرات و کرم‌های خاکی و همچنین لاشه‌ها در زمستان تغذیه می‌کند.
- تولید مثل: جوجه‌آوری از اوایل تا اواخر فروردین آغاز می‌شود. تک همسر است و آشیان‌هاش توده بزرگی از ساقه‌ها و شاخه‌های گیاهان قابل دسترس است که آن را در لبه پرتگاه‌ها و بیرونزدگی‌های صخره‌ها، روی درختان و به ندرت روی زمین در دامنه‌های شیب‌دار بنا می‌کند و درونش را با خزه و سرشاخه‌های برگ‌دار می‌پوشاند. معمولاً 3 تا 4 و گاهی 1 تا 6 تخم نیمه بیضی کوتاه تا بیضی کوتاه، به رنگ سفید، با خال‌هایی به رنگ قرمز مایل به بلوطی و یا قهوه‌ای مایل به خاکستری و به ابعاد 45.5 × 56.8 میلیمتر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها بسته به تعداد تخم از 33 تا 42 روز طول می‌کشد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. پرورش جوجه‌ها 50 تا 55 روز به طول می‌انجامد.

زیستگاه گونه سارگپه استپی

پرنده سارگپه معمولی در نواحی جنگلی با درختان پراکنده و کشتزارها به سر برده و روی صخره‌های ساحلی، درختان و اراضی ناهموار آشیانه می‎سازد. نژادی که خرمایی کمرنگ است، زمستان‌ها به ایران آمده و در روسیه تولید مثل می‌کند. در ایران نسبتاً فراوان و بومی نواحی جنوبی دریای کاسپین است. سارگپه هنگام زادآوری اغلب در حاشیه باز نزدیک جنگل‌ها دیده می‌شود اما ممکن است در تپه ماهور‌ها و سایر زیستگاه‌ها (اغلب نزدیک به آب) مشاهده شود. زیستگاه آن نسبت به سارگپه پابلند در ارتفاع پایین‎تری قرار دارد.

مکان‌های مهم زادآوری سارگپه استپی در ایران

زیرگونه menetriesi در شمال ایران و در محدوده حاشیه دریای مازندران زادآوری دارد اما زیرگونه vulpinus در ایران زادآوری ندارد.

دریافت مشاوره تخصصی رایگان

پراکندگی گونه سارگپه استپی

- پراکنش در جهان: سارگپه در اروپا، آسیا تا خاورمیانه و آفریقا پراکنش دارد. بیشترین جمعیت زادآور زیرگونه سارگپه استپی در جنگل‌های روسیه است.
- پراکنش در ایران: زیرگونه B. b. menetriesi مقیم جنگلهای ناحیه خزری است ولی زیرگونه B. b. vulpinus در پاییز و بهار به صورت مهاجر عبوری در شمال، غرب و جنوبغربی کشور دیده می‌شود. همچنین تعداد کمی از افراد این زیرگونه در استان‌های مازندران و گیلان و نواحی جنوب غرب ایران زمستان گذرانی می‌کنند. زیرگونه menetriesi در شمال ایران در حاشیه دریای مازندران زادآوری دارد. زیرگونه vulpinus در ایران زادآوری ندارد اما در زمستان‌ها به ایران مهاجرت می‌کند و تقریباً در تمامی مناطق ایران به صورت مهاجر عبوری قابل مشاهده است.

- پراکنش در تهران: در اطراف شهر تهران به ویژه در شرق (جاده تلو) و جنوب (کشتزارهای قبل از بهشت زهرا) در هنگام مهاجرت مشاهده می‌شود. در آسمان شهر تهران نیز در حال پرواز مشاهده می‌شود.

مهاجرت سالیانه گونه سارگپه استپی (کوچ)

بیشترین جمعیت زادآور سارگپه معمولی (زیرگونه‌های vulpinus و menetriesi) در اروپای شرقی، کشورهای شمال آسیا و بخش‌هایی از شمال و شمال‌غرب ایران پراکنش دارد. در پاییز و زمستان به شمت جنوب (مرکز و جنوب ایران، کشورهای حاشیه خلیج فارس و آفریقا) مهاجرت می‌کند.

وضعیت حفاظتی گونه سارگپه استپی

در فهرست پرندگان حمایت شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.

صدای پرنده سارگپه استپی

صدای این پرنده مانند کاکایی‌ها و شبیه «پی ی – وو» شنیده می‌شود

روش‌های شناسایی گونه سارگپه استپی

- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: بسیار شبیه سارگپه پابلند است. بدن تپل به نظر می‌آید. هنگام بال‌بازرَوی شانه‌ها کمی بالاتر از بدن قرار دارد اما بال‌ها تقریباً با یدن در یک راستا دیده می‌شوند (سارگپه پابلند کمی بال‌ها را بالاتر از بدن نگه می‌دارد). در هنگام مهاجرت ممکن است با سارگپه پابلند در یک ترمال اوج بگیرند که در ایان حالت جثه به طور مشخص کوچک‌تر از سارگپه پابلند است. تعداد انگشتان 5 عدد است. اغلب زیستگاه این گونه نزدیک به محیط‌های آبی است. بالغ‌ها و جوان‌ها در سیلوئت کمی با هم متفاوت هستند. جوان‌ها دم درازتر و بال‌هایی باریک‌تر دارند.

- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: شاهپرهای بالی و دمی راه‌راه‌های مشخص و فاصله‌دار دارند البته داخل دست (پایه و وسط شاهپر اولیه) روشن است. در سینه راه‌راه‌های نازک طولی مشخص دیده می‌شود. داخل دم راه‌راه‌های نازک دارد اما در انتها یک بند پررنگ‌تر و ضخیم‌تر است که از نمای بالا نیز به خوبی قابل مشاهده است (در سارگپه پابلند فقط در فاز تیره به این شکل است). در پرهای پوششی زیر بال، پرهای پوششی میانی کمی روشن‌تر از پرهای پوششی کوچک و بزرگ هستند. ممکن است در برخی لکه‌ی مچ دست تیره و شبیه سارگپه پابلند باشد اما غالباً سیاه نیست و فقط کمی تیره است. در طرح طبیعی، پرهای پوششی پشت شاهپرهای اولیه سیاه‌تر از لکه مچ دست هستند. پرهای پوششی دمگاه و زیر دم کمرنگ و یکدست است. در دست‌ها بعد از سیاهی پرهای پوششی، لکه روشنی دیده می‌شود که کاملاً با هم در تضاد هستند. داخل سفیدی دست‌ها راه‌راه ندارد. سفیدی داخل دست جوان‌ها بزرگ‌تر ایت و به واسطه باریک‌تر بودن بال‌ها کمی شبیه سارگپه پابلند می‌شوند.

- شناسایی در حالت نشسته: در هنگام انتظار کشیدن یا استراحت، معمولاً عمودی می‌نشیند که در این حالت بلندی شاه‌پرها تا انتهای دم اشت. در سینه یک طوق روشن دارد که شکم را مجزا می‌کند (در فرم قرمز- حناسس و فرم تیره زیر بدن یکدست و یکرنگ است و طوق داخل سینه به خوبی نمایان نیست یا وجود ندارد. دم راه‌راه است و در انتها یک بند ضخیم دارد که ممکن است حنایی، خاکستری یا قهوه‌ای باشد اما در محل اتصال به بدن کمی روشن‌تر می‌شود.

بخش‌های بدون پر (لخت) گونه سارگپه استپی

پاها و بینی در تمام سنین زرد اما در بالغ‌ها پررنگ‌تر هستند. منقار سیاه است. در جوان‌ها رنگ چشم خاکستری روشن یا قهوه‌ای- خاکستری با مردمک سیاه مشخص است. بالغ‌ها چشمانی قهوه‌ای تیره دارند. در سال دوم و سوم زندگی رنگ چشم کم‌کم تغییر می‌کند و ممکن است چشم دو رنگ دیده شود به این صورت که نیمه بالای چشم تیره‌تر و نیمه پایین چشم روشن‌تر باشد.

فازهای رنگی متفاوت گونه سارگپه استپی

ممکن است 4-3 فاز رنگی متفاوت داشته باشد، فرم قهوه‌ای- خاکستری، قرمز- حنایی، خرمایی و فرم تیره.

گونه‌های مشابه سارگپه استپی

این سارگپه ممکن است با پرنگان شکاری هم اندازه‌ی خود اشتباه گرفته شود اما بیشترین شباهت را به سارگپه پابلند دارد.
-سارگپه پابلند: مشخصاً جثه‌ی درشت‌تری دارد و کمی شبیه عقاب‌هاست. بال‌ها باریک‌تر و دراز‌تر هستند. در بالغ‌ها دک رنگ روشن دارد که در انتها یک نوار دارچینی کمرنگ قرار دارد. در سارگپه معمولی (استپی) انتهای دم نوار سیاه دارد. لکه مچ دست بسیار تیره و واضح است. شکم و پهلوها تیره‌تر از سینه هستند. تشخیص در نابالغ‌ها سخت‌تر است اما نابالغ سارگپه پابلند دمی خاکستری کمرنگ دارد و محل اتصال دم به بدن متمایل به سفید است. سر و صورت رنگ روشن دارد و با رنگ تیره شکم در تضاد است. سفیدی پایه شاهپرهای اولیه بیشتر است.
- سارگپه جنگلی: راه‌راه‌های دم و زیر بال‌ها و همچنین پهن‌تر بودن بال‌ها نشانه‌های خوبی برای شناسایی است. در نابالغ‌ها شاهپرهای ثانویه تیره هستند. راه‌راه‌های شاهپرهای اولیه پررنگ و سر و منقار کوچک است.
- سارگپه پرپا: دم سفید رنگ است و یک بند تیره مشخص در ته دم و یک نوار روشن نیز در انتها دارد. پروازی آهسته‌تر از سارگپه معمولی (استپی) دارد. گاهش درجابال‌زنی می‌کند که در رفتار سارگپه معمولی وجود ندارد. مچ پا تا انگشتان از کرک و پر پوشیده شده است.

تشخیص جنسیت گونه سارگپه استپی

نر و ماده تقریباً به هم شبیه هستند. زمانی که پرنده تکی دیده شود امکان تشخیص جنسیت امکان‌پذیر نیست. اما وقتی در کنار هم باشند نرها جثه‌ای کوچک‌تر، سری بزرگتر، بال‌هایی باریک‌تر و دمی کوتاه‌تر دارند و به طور متوسط راه‌راه‌های زیر تنه ظریف‌تر و باریک‌تر است.

سایر اعضای این خانواده را بشناسیم

راسته عقاب سانان

• خانواده قوشیان

طبقه بندی گونه سارگپه

عکس 17

Buteo buteo

Morphological characteristics: 51-57 cm length and 113-128 cm wingspan. A medium-sized raptor with short round head, short thick neck, broad wings, short round tail, and bare yellow legs. Seen in various range of morphs from almost uniformly dark to mainly white but most commonly dark brown with white band on breast. Sexes similar (female slightly larger) with no seasonal variation. Adult with rufous-brown upperparts, brown to blackish brown flight-feathers, rufous-brown upper surface of tail and white under surface, with narrow dark bars and a broad dark terminal band. Underparts rufous to black-brown, generally with paler band separating breast from belly. In flight, under wing-coverts varying from rufous to brown with darker bars and streaks, but in all birds undersurface of flight-feathers silvery-grey with fine darker bars, and a broad black band along feather-tips. Juvenile with no terminal tail band and with more distinct lines on underparts, especially on belly and underwing. B. b. vulpinus with paler rufous plumage and tail, brighter underwing flight-feathers, and dark patch around carpal joints hardly noticeable under wings.
Biological characteristics: Prefers forest fringes, woodlands, fields, steep foothills, crags with ledges, uplands, cultivated landscapes with scattered trees, and fringes of wetlands. Avoids semi-arid steppes, desert fringes, and treeless areas. Soars with wings held up in shallow V and tail spread; hovers at times. Feeds on small mammals, birds, reptiles, amphibians, insects, earthworms, and in winter by scavenging. Breeding starts mid-March to mid-April. Monogamous. Nest a massive structure of branches, twigs, and available material lined with moss and green stems, built on crag ledges, rock projections, trees, and rarely on sloping ground. Usual clutch 3-4, occasionally 1-6, short semi-oval to oval white eggs with chestnut-red to grey-brown spots, 56.8×45.5 mm in size. Depending on number of eggs, incubation period between 33 to 42 days. Chicks, semi-altricial and nidicolous, fed bill-to-bill by female parent. Fledging period 50-55 days.
Distribution and abundance: The dark rufous to black-brown form B.b. menetriesi is a common resident in the Caspian forests, while the brighter and more rufous form, B. b. vulpinus (Steppe Buzzard), is a fairly common passage migrant throughout the north, west and south-west. A few birds remain throughout the winter in the south Caspian region and southwestern Iran.
Conservation status: Listed in protected species of Iran and is of conservation values.