گونه عقاب دریایی دم سفید White-tailed Eagle
نام فارسی: عقاب دریایی دم سفید
نام علمی: Haliaeetus albicilla
نام انگلیسی: White-tailed Eagle
نام‌های محلی: ترکی: آغ قویروق دنیز قارتالی، کردی: هه‌لوی ده‌ریایی کلک‌سپی
زیرگونه‌های عقاب دریایی دم سفید
زیرگونه‌ی متفاوتی ندارد اما برخی منابع، گونه موجود در گرینلند را که کمی بزرگتر است H.a. groenlandicus نامیده‌اند.
ویژگی‌های ظاهری گونه عقاب دریایی دم سفید
طول بدن 70 تا 90 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 200 تا 240 سانتیمتر است. عقابی درشت‌جثه با بال‌های بزرگ و گسترده، گردن کلفت و بلند و منقار ضخیم و قوی است. نر و ماده همشکل (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرنده بالغ، بدن قهوه‌ای با شاهپرهای تیره دارد. سر، گردن، سینه و پوشپرهای روی بال‌ها رنگ‌پریده‌تر و اغلب قهوه‌ای مایل به خاکستری دیده می‌شود. تارسوس نیز فاقد پر است. در پرواز به کمک دم کوتاه، سه‌گوش و سفید رنگ و سر، گردن و پیش‌سینه قهوه‌ای روشن قابل شناسایی است. پرنده نابالغ بدن تیره‌تر، سر و گردن قهوه‌ای مایل به سیاه، منقار سیاه مایل به خاکستری و دم تیره رنگ دارد.
ویژگی‌های زیستی گونه عقاب دریایی دم سفید
در سواحل دریاها، دریاچه‌ها، رودخانه‌های وسیع، آب‌های داخلی و تالاب‌ها، جایی که ماهی‌ها و سایر مهره‌داران آبزی فراوان هستند، به سر می‌برد.
- پرواز: با وجود جثه بزرگ و سنگین، پروازی چابک، قوی با بال‌زدن‌های به نسبت سریع دارد. با بال‌هایی هم سطح بدن اوج می‌گیرد و بال‌بازرَوی می‌کند.
- تغذیه: به طور عمده از ماهی‌ها، همچنین پرندگان آبزی و کنار آبزی و پستانداران کوچک تغذیه می‌کند.
- تولید مثل: جوجه‌آوری از اواسط اسفند و به طور منزوی در قلمروهای وسیع آغاز می‌شود. تک همسر است و آشیانه‌اش توده‌ای حجیم و متراکم از ساقه‌ها و شاخه‌های گیاهان است که آن را با علوفه سبز و گاهی اوقات توسط پشم می‌پوشاند. معمولاً چند آشیانه در قلمرو خود دارد و به طور متناوب از آنها استفاده می‌کند. معمولاً 2، گاهی اوقات 1 تا 3 و به ندرت 4 تخم نیمه بیضی کوتاه تا بیضی، تا حدی صیقلی، سفید مات و به ابعاد 58.7 × 75.8 میلیمتر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 35 تا 45 روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. در ابتدا تکه‌های غذا، توسط پرنده ماده در دهان جوجه‌ها گذاشته می‌شود و از حدود 35 تا 40 روزگی قادرند از غذایی که والدین به آشیانه می‌آورند تغذیه کنند. پرورش جوجه‌ها 70 تا 75 روز طول می‌کشد.
زیستگاه گونه عقاب دریایی دم سفید
این پرنده در مناطق ساحلی رودخانه‌های عریض، جزایر، تالاب‌ها، دریاها و مناطقی که ماهی یا دیگر حیوانات آبزی فراوان است، به سر می‌برد. در ایران بیشتر در تالاب‌های جنوبی دریای کاسپین و تالاب‌های فارس و خوزستان دیده می‌شود.
مکان‌های مهم زادآوری گونه عقاب دریایی دم سفید در ایران
این گونه در استان‌های حاشیه دریای کاسپین زادآوری دارد
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه عقاب دریایی دم سفید
- پراکنش در جهان: در شمال آمریکا، اروپا تا شرق آسیا و ژاپن، منطقه‌ی قفقاز و خاورمیانه پراکنش دارد.
- پراکنش در ایران: مقیم نواحی جنوبی دریای کاسپین است و در برخی تالاب‌های استان‌های نواحی غربی کشور، فارس، اصفهان، سیستان و بلوچستان، بوشهر، هرمزگان و خوزستان زمستان‌گذرانی می‌کند. در حاشیه‌ی دریای مازندران تا سراسر نیمه شمالی و غربی و سواحل جنوبی ایران پراکنش دارد.
- پراکنش در تهران: این گونه خیلی کم در شهر تهران رکورد می‌شود اما در تالاب‌های جنوب شرق، تهران مثل: تالاب عشق‌آباد، تالاب بندعلی‌خان و سد ماملو بارها رکورد شده است.
مهاجرت سالیانه (کوچ) گونه عقاب دریایی دم سفید
بیشترین جمعیت زادآور این گونه از شرق اروپا تا حاشیه قطب و کشورهای شمال و غرب دریای مازندران و منطقه کوچکی در سمال ایران پراکنش دارد. ممکن است عقاب دریایی دم سفید نابالغ مهاجرت طولانی‌تری نسبت به بالغ‌ها داشته باشد. در چندین مورد بالغ‌های آنها در تالاب عشق‌آباد و بندعلی‌خان و سد ماملو در اطراف تهران و تالاب میقان رکورد شده‌اند.
وضعیت حفاظتی گونه عقاب دریایی دم سفید
در ضمیمه I کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض انقراض (CITES) قرار دارد. در ایران نیز جزء پرندگان در معرض خطر انقراض معرفی شده و دارای ارزش حفاظتی است.
صدای پرنده گونه عقاب دریایی دم سفید
صدای این پرنده متنوع است و نرها پرسر و صدا ترند. صدایش در صحرا شبیه «کوی- که لی-کی» شنیده می‌شود و صدای ماده کوتاه و جیغ مانند است.
روش‌های شناسایی گونه عقاب دریایی دم سفید
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: بال‌هایی بزرگ و پهن دارد. وسط بال از دست‌ها و محل اتصال بال‌ها به بدن پهن‌تر است. سر بال‌ها کاملاً گرد است. در بال‌بازرَوی بال‌ها هم‌سطح بدن و گاهی دست‌ها کمی پایین‌تر و انگشت‌ها بزرگ و به سمت بالا متمایل شده‌اند. گردن بلند و منقار بزرگ است. اوج‌گیری با بال‌های صاف صورت می‌گیرد. در هنگام اوج‌گیری شبیه سایر عقاب‌هاست اما گردن بلندتر است. زیر بال‌ها تیره دیده می‌شود. تعداد انگشت‌ها 7 عدد است. در بالغ‌ها بال‌ها مشتطیل شکل است. سر و گردن، پشت کمر و بالای سینه کرم روشن دیده می‌شود و سایر قسمت‌های بدن کمی تیره‌تر هستند. در روی بال‌ها، پرهای پوششی قهوه‌ای روشن وشاه‌پرها سیاه‌اند.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: بالغ‌ها غیرقابل اشتباه هستند. منقار بزرگ و زرد و دم کاملاٌ سفید است. درون شاهپرهای بالی و دم راه‌راه یا خط‌خط وجود ندارد. بال‌ها در محل اتصال به بدن باریک می‌شوند. 7 انگشت مشخص در دست‌ها دیده می‌شود. نابالغ‌ها در نمای زبر بدن دمی سفید دارند که انتهای آن یک نوار سیاه باریک دارد پرهای پوششی زیر بال، سر و گردن، سینه وشکم قهوه‌ای یکدست بدون راه‌راه یا نقطه‌نقطه‌های مشخص است. در جوان‌ها پهنای وسط بال نسبت به دست‌ها و محل اتصال بال به بدن بسیار نمایان است. شاهپرهای دم کمی تیره هستند اما در هر کدام از آنها به طور طولی رنگ سفید است که در نور زیاد دم روشن دیده می‌شود. سر و گردن تیره و سینه و شکم تا زیر دم قهوه‌ای است که در آن راه‌راه‌های تیره وجود دارد. در زیر بال‌هل یک خط طولی نخوذی رنگ (پرهای پوششی میانی) و زیر بغل‌ها نیز پرهای روشن دیده می‌شود. لبه‌ی بال‌ها برخلاف بالغ‌ها مضرس است. شاهپرهای در هیچ رده سنی راه‌راه ندارد.
- شناسایی در حالت نشسته: در حالت نشسته بال‌ها بزرگتر دیده می‌شوند. از سایر عقاب‌های هم‌اندازه به واسطه سر و گردن بزرگ و منقار زرد بزرگ قابل تمایز است. در بالغ‌ها سر و گردن کرم روشن و بدن کرم قهوه‌ای است (در پرهای پوششی داخل هر پر نخودی رنگ، یک خط نسبتاً پهن قهوه‌ای وجود دارد. دم کوتاه است و ممکن است پشت بال‌ها مخفی شود. دم در صورت نمایان بودن کاملاً سفید است. روی زمین افقی و روی درختان و مانند آن کاملاً عمودی می‌نشیند. بخشی از مچ پا لخت و زردی آن کاملاٌ مشخص است. لبه دهان در تمام سنین زرد است. رنگ قهوه‌ای در نابالغ‌ها پررنگ‌تر از بالغ‌هاست. سر و گردن نیز قهوه‌ای پررنگ است و روی پرهای پوششی، کمر و شانه‌ها رنگ نخودی وجود دارد. در جوان‌ها سر و کردن قهوه‌ای تیره است. در زمینه قهوه‌ای کمرنگ سینه، خط‌خط‌های تیره وجود داردو پرهای پوششی روی بال قهوه‌ای روشن است اما داخل هر پر لکه سیاهی دیده می‌شود. منقار و بینی خاکستری و لبه دهان زرد است.
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه عقاب دریایی دم سفید
پاها و محل اتصال منقار به دهان در تمام سنین زرد است. رنگ منقار، بینی و چشم‌ها به مرور افزایش، تغییر می‌کند. در سال اول منقار سیاه، بینی خاکستری و فاصله‌ی بین منقار و چشم سفید است. در زمستان سال دوم، منقار کمرنگ و بینی زرد می‌شود. در این سن چشم‌ها قهوه‌ای تیره است. در سال سوم زندگی، منقار زرد و خاکستری، بینی کاملاً زرد و رنگ چشم نیز از جوان‌ها روشن‌تر دیده می‌شود. در سال چهارم، منقار (در پایه کمی خاکستری) و بینی زرد است. چشم‌ها نیز زرد شده است. در سال پنجم تقریباً شبیه بالغ‌ها هستند اما چشم‌ها هنوز زرد براق و منقار نیز کاملاً زرد نشده است. در سال ششم منقار و بینی زرد پررنگ و چشم‌ها زرد براق است.
فازهای رنگی متفاوت گونه عقاب دریایی دم سفید
این گونه فازهای رنگی متفاوت ندارد.
گونه‌های مشابه عقاب دریایی دم سفید
عقاب دریایی دم سفید در فرم نابالغ ممکن است با سایر پرنده‌های شکاری بزرگ اشتباه گرفته شود اما فرم بالغ آن به جز عقاب دریای پالاس گونه‌ی مشابهی ندارد. اگر دم سفید و منقار زرد را مشاهده کردید، مطمئناً عقاب دریایی دم سفید تشخیص دست است.
- عقاب دریایی پالاس: در انتهای بال 6 انگشت دارد اما عقاب دریایی دم سفید 7 انگشت دارد. منقار باریکتر است و زرد پررنگ مانند عقاب دم سفید نیست. پاها خاکستری است و نه زرد. رنگ کرم نخودی سر و گردن کاملاً با رنگ بدن کنتراست دارد که در پرواز چانه و سینه تقریباً سفید دیده می‌شود. در بالغ‌ها دم قهوه‌ای تیره است که در وسط آن یک نوار سفید چهن دیده می‌شود. در نابالغ‌ها پرهای پوششی میانی و بزرگ روشن هستند و دو خط را تشکیل می‌دهند. رنگ دم یکدست است و در بال‌ها از P1 تا P6 لکه روشن دیده می‌شود.
- دال معمولی: به خاطر فرم بال‌ها (مسطتیل شکل) ممکن است با دال اشتباه تشخیص داده شود اما در دال‌ها کاملاً سیاه است و کوتاه‌تر. راه‌راه یا لکه‌لکه رنگی در بدن دال دیده نمی‌شود، نه در زیر بدن و نه در پشت بدن.
- عقاب خالدار کوچک، عقاب خالدار بزرگ و عقاب استپی: دم در این گونه‌ها کاملاً تیره است . حداقل یکی از علامت‌های: خط روشن زیر بال‌ها، رنگ روشن در پرهای پوششی زیر و روی دم، لکه روشن هلالی در قسمت مچ دست‌ها و در نهایت بند تیره در لبه بال را دارند که عقاب دریایی دم سفید ندارد.
- عقاب طلایی: دم بلندتر و بال‌ها باریکتر است. هنگام بال‌بازرَوی بال‌ها را بالاتر از بدن نگه می‌دارد. هرچند نابالغ‌های عقاب طلایی در دم رنگ سفید دارند اما در اتهای دم بند سیاه چهنی دارند که در عقاب دریایی دم سفید وحود ندارد.
تشخیص جنسیت گونه عقاب دریایی دم سفید
نر و ماده تقریباً به هم شبیه هستند. ماده‌ها جثه‌ی درشت‌تری دارند. اگر هر دو جنس در کنار هم نباشند، تشخیص جنسیت امکان‌پذیر نیست. در صورت کنار هم بودن، نرها منقار کوچکتر و کله‌ی گردتری دارند.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه‌بندی گونه عقاب دریایی دم سفید
زبان انگلیسی
Morphological characteristics: 70-90 cm length and 200-240 cm wingspan. A bulky eagle with large extended wings, long thick neck and thick bill. Sexes similar (female slightly larger) with no seasonal variation. Adult brown with dark flight-feathers and paler grey-brown head, neck, breast, and upper wing-coverts, short rounded white tail, huge yellow bill and bare yellow legs. In flight distinguished by long neck often kept below line of body, short tail and house-door sized wing held level with body. Juvenile brown-black, body with yellow to off-white variegation all over, bill black with yellow base, and tail black.
Biological characteristics: Prefers sea coasts, lakes, wide rivers, large inland waters and wetlands, especially where fish and water-birds abound. Despite heavy and bulky body, flight powerful and agile, chasing birds with rapid wing-beats. Soars with wings stretched parallel to body level. Feeds mainly on fish, water birds, and seldom on small mammals. Breeding starts early March solitarily. Monogamous and territorial. Nest a large structure of branches and twigs covered with green grass and sometimes wool, in fork of large tree; usually several nests in a territory are used alternatively. Usual clutch 2, sometimes 1-3 and rarely 4, semi-oval to oval dull white eggs, 75.8 × 58.7 mm in size. Eggs hatch after 35-45 days. Chicks, semi-altricial and nidicolous, fed by female parent on food material carried to nest by male parent during the first 20-25 days. Able to feed alone on food carried to nest by both parents after 35-40 days. Fledging period 70-75 days.
Distribution and abundance: A fairly common resident of the south Caspian region. Also a winter visitor to some wetlands of western Iran, Fars, Esfahan, Sistan-Baluchestan, Bushehr, Hormozgan, and Khuzestan.
Conservation status: Listed in Appendix I Convention on International Trade in Endangered Species (CITES). Also concerned as endangered species in Iran and is of conservation values.