گونه سنقر خاکستری Hen Harrier
نام فارسی: سنقر خاکستری
نام علمی: Circus cyaneus
نام انگلیسی: Hen Harrier
نام‌های محلی: ترکی: بز سونقور، کردی: شمقاری بوور، گیلانی: سفید الوغ- الوغ (واشک) دم سفید
زیرگونه‌های سنقر خاکستری
سنقر خاکستری 2 زیرگونه دارد. زیرگونه cyaneus در اروپا و آسیا و زیرگونه hudsonius در آمریکای شمالی و مرکزی پراکنش دارد.
ویژگی‌های ظاهری گونه سنقر خاکستری
طول بدن 44 تا 52 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 100 تا 120 سانتیمتر است. سنقری با بال‌های بلند و به نسبت پهن و دم بلند است. نر و ماده متفاوت (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرنده‌ی نر بالغ، سر و گردن، روتنه و پوشپرهای روی بال‌ها خاکستری تا خاکستری مایل به آبی است. دمگاه، زیرتنه و پوشپرهای زیر بال‌ها سفید دیده می‌شود. شاهپرهای اولیه در انتهای بال‌ها سیاه و لبه عقبی بال‌ها تیره است و تضاد رنگی واضحی با رنگ خاکستری روتنه و رنگ سفید زیرتنه نشان می‌دهد. در پرنده‌ی ماده‌ی بالغ، روتنه قهوه‌ای تیره، زیرتنه قهوه‌ای نخودی همراه با راه‌راه طولی قهوه‌ای و شاهپرهای پرواز و پوشپرهای زیر بال‌ها راه‌راه است. دمگاه سفید و 3 تا 4 نوار تیره در زیر دم دیده می‌شود. جوجه‌های نر و ماده‌ی نابالغ شبیه به ماده‌ی بالغ هستند ولی زیرتنه‌ی آن‌ها زرد مایل به خرمایی است و در ناحیه شکم راه‌راه طولی کمتری دارند.
ویژگی‌های زیستی گونه سنقر خاکستری
در گستره‌ی وسیعی از مناطق باز خشک یا مرطوب با پوشش گیاهی کوتاه شامل استپ‌ها و علفزارها، خلنگزارها، بوته‌زارها، دشت‌های مرتفع و حاشیه تالاب‌ها به سر می‌برد. برای انتخاب زیستگاه تا حد زیادی به حضور و فراوانی طعمه‌های ترجیحی خود وابستگی نشان می‌دهد. مانند سایر سنقرها پرنده‌ای سبک‌بال است و با بال‌زدن‌های آرام نزدیک به سطح زمین به جستجوی طعمه می‌پردازد و در فاصله بال‌زدن‌ها، درحالی که بال‌ها را به شکل V بالاتر از سطح بدن نگاه داشته است، بال بازرَوی می‌کند. بیشتر از پرندگان و جوندگان کوچک و به ندرت از خزندگان، حشرات و تخم پرندگان تغذیه می‌کند.
زیستگاه گونه سنقر خاکستری
این پرنده در مناطق تالابی- نیزار، استپ‌های چمنزار و سواحل به سر می‌برد و روی زمین، علفزارها یا زمین‌های کشاورزی و باتلاق‌ها آشیانه می‌سازد. در ایران، زمستان‌ها، در نقاط مختلف به جز بلوچستان، به وفور دیده می‌شود. سنقر خاکستری در محیط‌های نیزاری، اطراف تالاب‌ها و کشتزارهای وسیع زیست می‌کند.
مکان‌های مهم زادآوری سنقر خاکستری در ایران
احتمالاً سنقر خاکستری در ایران زادآوری نداشته باشد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه سنقر خاکستری
- پراکنش در جهان: سنقر خاکستری پراکنش وسیعی از آمریکای شمالی و مرکزی تا غرب اروپا، آسیا و سواحل اقیانوس آرام دارد. زمستان‌ها به کشورهای حاشیه خلیج فارس مهاجرت می‌کند.
- پراکنش در ایران: به طور معمول در شمال ایران به ویژه نواحی جنوبی دریای کاسپین و همچنین در استان‌های خوزستان، فارس و سیستان و بلوچستان زمستان‌گذرانی می‌کند. در نیمه شمالی ایران تا جنوب غرب و جنوب ایران پراکنش دارد.
- پراکنش در تهران: به داخل شهر تهران مهاجرت نمی‌کند اما چند بار در کشتزارهای جنوب تهران رکورد شده است.
مهاجرت سالیانه (کوچ) گونه سنقر خاکستری
جمعیت زادآور این گونه در اروپا و روسیه و غالب جمعیت سنقر خاکسنری در ایران زمستان‌گذران هستند. این پرندگان شکاری بهار و تابستان، ایران را ترک می‌کنند. برخی منابع اشاره به بومی بودن این گونه در شمال غرب ایران دارند (کتاب پرندگان آقای منصوری) اما در چند مورد جست و جو از منطقهی مورد نظر در بهار و تابستان رکوردی از آن ثبت نشده است.
وضعیت حفاظتی گونه سنقر خاکستری
در فهرست پرندگان حمایت شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
صدای پرنده سنقر خاکستری
صدای این پرنده، هشدار دهند است و هنگام نمایش‌های جنسی، شبیه «که – که –که » یا «کک-کک- کک-» شنیده می‌شود.
روش‌های شناسایی گونه سنقر خاکستری
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: مانند سایر سنقرها بال‌ها و دم دراز دارد و در نزدیکی زمین در ارتفاع کم پرواز می‌کند و در پی شکار می‌گردد. هنگام پرواز بال‌ها باه حالت V دیده می‌شود. رامپ سفید است. بال‌ها در انتهای آن دیده می‌شود. طرح زیر بال کمی شبیه شکاری‌های جنس Accipiter و برخی گونه‌های خانواده falconidae است. حالت بال‌ها در پرواز علامت خوبی برای شناسایی است.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: بال‌ها نسبتاً پهن است و در انتها 5 انگشت مشاهوه می‌شود. پرهای پوششی روی بال نرها خاکستری و شاه‌پرها خاکستری روشن است. روی شاهپرهای بالی راه‌راه یا خط و خالی دیده نمی‌شود اما در انتها یک نوار خاکستری وجود دارد. شاهپرهای انتهایی (P10 تا P5) سیاه و رامپ سفید است.
در ماده‌ها 3 خط از شاهپرهای اولیه آغاز و تا شاهپرهای ثانویه و راه‌راه‌های سینه تا پوشپرهای زیر دم ادامه دارد. روی بال‌ها پرهای پوششی میانی نخودی رنگ هستند. رامپ سفید براق است و روی دم 3 خط باریک و در انتها 1 نوار پهن دیده می‌شود. از زیر دم 3 خط پهن (انتهای دم پهن‌تری دارد) در شاهپرهای وسطی دیده می‌شود و دم‌های کناری راه‌راه‌های کمرنگ دارد.
در جوان‌ها سینه راه‌راه طولی دارد و شاهپرهای ثانویه تیره هستندو در انتهای بال‌ها 5 انگشت دارد.
- شناسایی در حالت نشسته: از سایر سنقرها شاهپرهای کوتاه‌تری دارد. رو تنه و سر و گردن نرهای بالغ آبی- خاکستری است و سینه از گردن با کنتراست مشخص رنگ خاکستری از سفید جدا می‌شود. گوش‌پرها مقداری تیره‌تر است (در نرهای مسن مشخص‌تر است). داخل شاهپرهای ثانویه‌ی ماده‌ها 2 خط مشخص دیده می‌شود. گوش‌پرها کمی قهوه‌ایتر و با نوار روشن محوی محصور شده است.
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه سنقر خاکستری
پاها و بینی زرد هستند. جوان‌ها در لانه چشمانی تیره دارند که در نرها پس از پر درآوردن خاکستری و در پاییز همان سال زرد می‌شود. نرهای بالغ چشمانی زرد رنگ دارند. چشمان جوان‌های ماده در لانه قهوه‌ای تیره است و در 2 تا 3 سالگی قهوه‌ای- شکلاتی می‌شود و کم‌کم با افزایش سن چشم‌ها زرد پررنگ خواهد شد.
فازهای رنگی متفاوت گونه سنقر خاکستری
جوجه‌ی سنقر خاکستری ممکن است در فاز رنگی دیگری نیز دیده شود. در فرم استثنا، راه‌راه‌های شکم تا سینه و گلو ادامه می‌یابد و یک بند مشخص در گلو دارد (در این حالت بسیار شبیه نابالغ سنقر خاکستری از زیرگونه hudsonius است که در ایران پراکنش ندارد).
گونه‌های مشابه سنقر خاکستری
ممکن است به خاطر اندازه‌ی بدن، نحوه‌ی رفتار و پرواز هنگام بال‌بازرَوی و طرح زیر بال (در نابالغ‌ها و ماده‌ها) با سایر سنقرها اشتباه گرفته شود.
- سنقر سفید: شبیهترین گونه به سنقر خاکستری است. اما سنقر سفید کوچکتر و روشن‌تر از سنقر خاکستری است. سنقر سفید بال‌های باریک‌تری دارد. سیاهی شاهپرهای اولیه‌ی نرها از دومین شاه‌پر (P9) شروع می‌شود. رامپ خاکستری کمرنگ است و رگه‌رگه کمرنگ دارد. در هنگام بال‌بازرَوی سنقر سفید تعداد انگشتان 4 اما در سنقر خاکستری 5 عدد است. گوش‌پر در ماده‌ها تیره‌تر است و خطی انتهای بال (در امتداد شاهپرهای ثانویه تا اولیه) دیده نمی‌شود. ماده‌های سنقر سفید طوق مشخصی دارند که از گلو شروع و تا پشت سر ادامه می‌یابد. در جوان‌ها نیز نبود خط تیره‌ی لبه‌ی داخلی بال علامت خوبی برای شناسایی است.
- سنقر گندمزار: بال‌ها و دم باریکتر و بلندتر است. از زیر وروی بال نرها خط تیره‌ی مشخصی در شاهپرهای ثانویه دیده می‌شود. در زیر بدن سینه و پرهای پوششی روی شاه‌پرها نقطه‌نقطه وجود دارد. سر، صورت و بالای کمر تیره‌تر از سنقر خاکستری است. طرح زیر بال و زیر بغل ماده‌ها متفاوت است.
- سنقر تالابی: در برخی نرهای نابالغ مسن زیر بال‌ها تقریباً یکدست دیده می‌شود و کمی شبیه سنقر خاکستری هستند اما سنقر تالابی روی سر و سینه وپشت راه‌راه‌های کمرنگی دارد. رنگ رامپ و پوشپرهای زیر دم هم متفاوت است.
- طرلان نابالغ: نابالغ‌های قهوه‌ای رنگ طرلان ممکن است با ماده‌های سنقر خاکستری اشتباه گرفته شوند اما بال‌ها در طرلان گردترو کوتاه‌تر است. رامپ سفید و مشخص در سنقر خاکستری، در طرلان وجود ندارد.
تشخیص جنسیت گونه سنقر خاکستری
از لحاظ رنگ، جنس نر و ماده در این گونه کاملاً متفاوت هستند. به طور کلی ماده‌ها از نرها بزرگتر نیز هستند و به ندرت دیده می‌شوند که نر و ماده‌ای هم اندازه باشند. جوان‌های سال اول به هم شبیه هستند اما در نابالغین، نرها کوچکترند و بال‌های باریک‌تری دارند. پرندگان ماده سنگینتر بال می‌زنند.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه‌بندی گونه سنقر خاکستری
Circus cyaneus
Morphological characteristics: 44-52 cm length and 100-120 cm wingspan. A large harrier with long and rather broad wings and long tail. Sexes dissimilar (female slightly larger) with no seasonal variation. Adult male with grey to bluish grey head, neck, throat, upperparts, and upper wing-coverts, contrasting with white of rump, breast, belly, and under wing-coverts; wing has broad black tip to primaries and dark band at trailing edge of secondaries. Adult female with grey-brown upperparts, buff underparts and under wingcoverts with brown streaks, and boldly black-and-buff banded flight-feathers and tail. Rump white and 3-4 dark bands seen under tail. Juvenile similar to adult female but underparts uniform buff, not streaked.
Biological characteristics: Prefers a wide range of arid or humid open areas with short vegetation, including steppe and grassland, moorland, shrubberies, plateaus, and fringes of wetlands. Habitat selection largely based on presence and abundance of preferred prey. Like other harriers, flight buoyant, close to ground, alternating slow wing-beats with glides with wings held in V-form. Feeds mainly on birds and small rodents, seldom on reptiles, large insects, and bird eggs.
Distribution and abundance: A common winter visitor to the south Caspian region and fairly common in wetlands of Khuzestan, Fars, and Sistan- Baluchestan.
Conservation status: Listed in protected species of Iran and is of conservation values.