گونه عقاب پر پا Booted Eagle
نام فارسی: عقاب پر پا
نام علمی: Hieraaetus pennatus
نام انگلیسی: Booted Eagle
نام‌های محلی: ترکی: لووتی آیاخ قارتال، کردی: هه‌لوی لاق‌تووکن
زیرگونه‌های عقاب پر پا
عقاب پرپا دو زیرگونه دارد. زیرگونه‌ی pennatus در اروپا، آفریقا و غرب آسیا و زیرگونه‌ی harterti در جنوب غرب و مرکز آسیا پراکنش دارد.
ویژگی‌های ظاهری گونه عقاب پر پا
طول بدن 45 تا 53 سانتیمتر و گستردگی بال‌ها 100 تا 121 سانتیمتر است. عقابی کوچک‌جثه که در اندازه و ریخت، شباهت زیادی به سارگپه‌ها دارد ولی با دم بلندتر و سر و بدن و بال‌های باریکتر قابل تشخیص است. دو جنس نر و ماده همشکل (ماده اندگی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند و در دو ریخت کاملاً متمایز روشن و تیره دیده می‌شوند. پرنده بالغ در هر دو ریخت، روتنه قهوه‌ای شکلاتی دارد. شاهپرهای پرواز قهوه‌ای تیره است و نواری پهن و نخودی رنگ در طول پوشپرهای بال‌ها دارد. همچنین دو لکه سفید مشخص در قاعده گردن دیده می‌شود. در ریخت روشن، زیرتنه و پوشپرهای زیر بال‌ها سفید همراه با خال‌هایی تیره و پراکنده است که در تضاد شدید با رنگ سیاه شاهپرها به خوبی دیده می‌شود. در ریخت تیره زیرتنه قهوه‌ای مایل به سیاه است. پرنده نابالغ نیز تا حد زیادی شبیه به پرنده بالغ و تشخیص آن از فاصله دور دشوار است ولی در فاصله نزدیک به واسطه رنگ زرد چشم‌ها در پرنده بالغ و رنگ تیره آن در پرنده نابالغ از یکدیگر قابل تشخیص خواهند بود.
ویژگی‌های زیستی گونه عقاب پر پا
مناطق جنگلی با تراکم کم از درختان ناهمسال، درختزارها، علفزارها و خلنگزارهایی با پوشش سنگی و صخره‌ای اندک را ترجیح می‌دهد.
- پرواز: پروازی سریع و چابک دارد و زمان زیادی را در پرواز بر فراز درختزارها به منظور یافتن طعمه و نیز پروازهای نمایشی به ویژه برفراز مکان آشیانه سپری می‌کند.
- تغذیه: بیشتر از پستانداران و پرندگان کوچک تا متوسط‌جثه، مارمولک‌ها و گاهی از حشرات تغذیه می‌کند.
- تولید مثل: جوجه‌آوری از اواسط فروردین تا اواسط اردیبهشت در درختزارهای مناطق مرتفع آغاز می‌شود. تک همسر است و آشیانه‌اش توده بزرگ و مسطحی از شاخه‌ها و ترکه‌ها است که آن را روی درختان، گاهی در لبه صخره‌ها و پرتگاه‌ها بنا می‌کند و درونش را با برگ‌های سبز می‌پوشاند. معمولاً دو و گاهی یک تخم نیمه بیضی کوتاه سفید با خال‌های قهوه‌ای و به ابعاد 44.3 × 55 میلیمتر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 35 تا 38 روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند، در حدود 50 تا 55 روزگی آشیانه را ترک می‌کنند ولی تا چند روز پس از آن همچنان توسط والدین مراقبت و تغذیه می‌شوند.
زیستگاه گونه عقاب پر پا
این پرنده در مناطق جنگلی اعم از خزان‌پذیر و سوزنی‌برگ زیست می‌کند و در نزدیکی نواحی باز و کم درخت جنگل به سر برده و روی درختان بلند آشیانه می‌سازد. در خارج از فصل زادآوری در زمین‌های کشاورزی با درختان بلند و گاهی اطراف تالاب‌ها دیده می‌شود. در ایران، تابستان‌ها نسبتاً فراوان، به صورت مهاجر عبوری دیده شده و گزارش‌هایی مبنی بر تولید مثل این پرنده در فارس دردست است.
مکان‌های مهم زادآوری در ایران
عقاب پرپا در نوار شمالی کشور از شمال‌شرق تا شمال‌غرب و در استان کردشتان و کرمانشاه زادآوری دارد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه عقاب پر پا
- پراکنش در جهان: عقاب پرپا در اروپاريال آسیا و آفریقا پراکندگی دارد.
- پراکنش در ایران: تابستان‌ها در جنگل‌های نواحی جنوبی دریای خزر، برخی کوهستان‌های آذربایجان شرقی و غرب زاگرس دیده می‌شود و احتمالاً در این مناطق جوجه‌آوری می‌کند. تعداد کمی نیز در سواحل پست استان‌های هرمزگان و سیستان و بلوچستان زمستان‌گذرانی می‌کنند. گاهی نیز در زمان مهاجرت در شمال و شرق کشور دیده می‌شود. در تابستان‌ها و در نوار شمالی کشور از شمال شرق تا شمال غرب پراکندگی و رادآوری دارد.
- پراکنش در تهران: تا کنون در شهر تهران رکورد نشده است.
مهاجرت سالیانه (کوچ) گونه عقاب پر پا
بیشترین جمعیت زادآور در شرق و جنوب اروپا تا منطقه قفقاز و ایران پراکنش دارد. در پاییز و زمستان به سمت جنوب مهاجرت می‌کنند که ممکن است در تمام مناطق ایران (در زیستگاه‌های مناسب) دیده شوند.
وضعیت حفاظتی گونه عقاب پر پا
در فهرست پرندگان حمایت شده ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
صدای پرنده عقاب پر پا
صدای این پرنده زنگ دار و سوت مانند است.
روش‌های شناسایی گونه عقاب پر پا
- شناسایی در حالت پرواز از راه دور: بال‌ها نسبتاً کوتاه اما مستطیل‌شکل با 6 انگشت بلند و مشخص است (در سارگپه‌ها تعداد انگشتان 5 عدد است). دم بلند و لبهدار است. در عقاب پرپا کمی بال‌ها کوچکتر و دم بلندتر از سارگپه‌هاست Buteo spp. در اوج‌گیری (soaring) نیز بال‌ها مستطیل‌شکل‌تر از سارگپه‌ها هستند. در جوان‌ها لبه بال کمی S شکل است (وسط بال از دست‌ها و محل اتصال بال به بدن پهن‌تر است). دم از سارگپه‌ها بزرگتر و اغلب بسته یا نیمه باز است. نوع پرواز کمی شبیه سارگپه جنگلی ولی رنگ آن بسیار متفاوت است. هنگام بال‌بازرَوی (gliding) سر بال‌ها به سمت پایین متمایل شده و بال‌ها انحنا دارندو در هنگام اوج‌گیری خمیدگی بال‌ها کمی کم‌تر می‌شود اما باز از گونه‌های هم‌اندازه‌ی خود بیشتر بال‌ها را خمیده نگه می‌دارد. در زاویه دید از روبرو کمی شبیه کورکور سیاه است اما بال‌ها کوتاه‌تر، بدن بزرگتر است و بال‌ها انحنای مشخصی دارد.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: طرح و رنگ زیر بال‌ها شناسایی را بسیار ساده می‌کند. بال‌ها کاملاً به دو رنگ سیاه و سفید است. در فاز تیره قهوه‌ای و سیاه است. در فاز روشن، شکم تا زیر دم و پرهای پوششی زیر بال سفید و شاهپرهای بالی سیاه است (در فرم تیره، شکم و پرهای پوششی کوچک و میانی قهوه‌ای و پرهای پوششی بزرگ سیاه هستند که خطی طولی تا زیر بغل را تشکیل می‌دهد. شاهپرها خاکستری و در آن‌ها راه‌راه کمرنگ دیده می‌شود.) شاهپرهای P1 تا P4 کمی روشن‌تر و راه‌راه در آن‌ها کاملاً نمایان است. تعداد انگشت‌ها 6 عدد است. روی سر قهوه‌ای روشن، صورت تیره‌تر و گلو روشن است. پرهای پوششی روی دم کاملاً روشن است. پرهای پوششی روی دم کاملاً روشن است. روی شانه‌ها در محل اتصال بال به بدن لکه سفید مشخصی وجود دارد.
- شناسایی در حالت نشسته: حالت نشستن، عمودی و مانند سارگپه‌ها است. سر بزرگ است زیرا اغلب پرهای پشت سر را پوش می‌دهد. روی سر قهوه‌ای روشن اما گونه‌ها تیره هستند. مچ پا ضخیم و تا انگشت‌ها از پر و کرک پوشیده شده است. طول شاهپرها از دم کوتاه‌تر است (نوک شاهپرها تقریباً تا وسط دم امتداد دارد). در فاز روشن، زیر بدن سفید و سر تیره است. در فاز تیره، زیر بدن قهوه‌ای تیره و خط‌خط‌های نازک تیره در آن دیده می‌شود. لکه روشن روی شانه‌ها بسیار خاص است و شناسایی را آسان می‌کند.
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه عقاب پر پا
بینی (cere) و پاها در همه سنین زرد است. رنگ چشم در جوان‌ها تیره با قهوه‌ای- خاکستری و در بالغ‌ها نارنجی- قهوه‌ای براق است.
فازهای رنگی متفاوت گونه عقاب پر پا
عقاب پر پا دو فاز رنگی متفاوت دارد، فاز روشن و فاز تیره.
گونه‌های مشابه عقاب پر پا
فرم تیره ممکن است با کورکور سیاه و سنقر تالابی اشتباه شود. فرم روشن ممکن است با فرم روشن سارگپه جنگلی اشتباه گرفته شود. گونه‌های دیگری مانند کرکس مصری، عقاب ماهیگیر و جنس نر سنقرها وجود دارند که ممکن است به لحاظ رنگ با عقاب پرپا اشتباه شوند اما در سیلوئت، اندازه، رفتار و زیستگاه به سادگی قابل تمایز هستند.
- گونه سنقر تالابی: جنس ماده و جوان‌ها ممکن است کمی شبیه باشند اما نوع پرواز و سیلوئت متفاوتی دارند. بال‌ها باریکتر هستند. تعداد انگست‌ها 5 عدد و در عقاب پرپا 6 عدد است. پرهای پوششی روی دم قهوه‌ای و در عقاب پرپا سفید است. بال‌ها را کمی بالاتر از بدن نگه می‌دارد مانند V باز، اما عقاب پرپا در هنگام پرواز سر بال‌ها را کمی پایین‌تر از بدن می‌گیرد.
- گونه کورکور سیاه: پروازی آرام‌تر با بال‌زدن‌های ملایم دارد. با بال‌های قوزدار بال‌بازرَوی می‌کند. لاغرتر از عقاب پرپا است و دمی دو شاخه دارد. در حالت نشسته سر شاهپرها تا لبه‌ی دم می‌رسد اما در عقاب پرپا شاهپرها به دم نمی‌رسد.
تشخیص جنسیت گونه عقاب پر پا
نر و ماده تقریباً به هم شبیه هستند. ماده‌ها اندکی درشت‌تر هستند. اگر هر دو جنس در کنار هم نباشند، تشخیص امکان‌پذیر نیست.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه‌بندی گونه عقاب پر پا
Hieraaetus pennatus
Morphological characteristics: 45-53 cm length and 100-121 cm wingspan. A small eagle similar to Common Buzzard B. buteo in size and build, but distinguished by longer tail and narrower head, tail, and wings. Sexes similar (female slightly larger) with no seasonal variation. Identification hampered by occurrence of several morphs. Adults of all morphs show brown upperparts with narrow white U-mark on upper tail-coverts, paler cap contrasting with darker face, white spot on leading edge of wing near body (‘head-lights’), pale bar across median upper wing-coverts, light panel on spread wing formed by pale innermost primaries, feathered legs , and two distinct white spots at base of neck. Pale morph has white underparts and under wing-coverts, with scattered dark spots, contrasting sharply with dark flight-feathers. Dark morph has blackbrown underparts. Juvenile like adult, but separable by eye colour: yellow to light brown in adult, darker brown in juvenile.
Biological characteristics: Prefers dry open forests, woodlands, rocky meadows, and moorlands with scattered trees. Flight swift and agile, spends a lot of time flying either above woodlands searching for prey or above nesting sites to perform display flight. Feeds mostly on mammals, small to medium-sized birds, lizards, and sometimes insects, taken from ground or trees. Breeding starts early April to early May. Monogamous. Nest a flat massive structure of branches and twigs lined with green leaves, built in trees, but sometimes on cliff ledges or crags. Usual clutch 2, sometimes 1, oval to semi-oval white eggs mottled with brown, 44.3×55 mm in size. Eggs hatch after 35-38 days. Chicks, semi-altricial and nidicolous, fed bill-to-bill by female parent. Fledging period 50-55 days, but remain under parents’ care for a few more days.
Distribution and abundance: A summer visitor to south Caspian forests, highlands of Azarbaijan and Zagros; probably breeds there as well. A small number winter in lowlands of Hormozgan and Sistan-Baluchestan. Occasionally seen on passage in northern and eastern Iran.
Conservation status: Listed in protected species of Iran and is of conservation values.