گونه عقاب طلایی Golden Eagle
نام فارسی: عقاب طلایی
نام علمی: Aquila chrysaetos
نام انگلیسی: Golden Eagle
نام‌های محلی: ترکی: قارا قوش، کردی: په‌رکوور، لری: اَلو
زیرگونه‌های عقاب طلایی
عقاب طلایی 5 زیرگونه دراد. زیرگونه chrysaetos از غرب اروپا تا غرب آسیا، زیگونه homeyeri در اسپانیا، شمال آفریقا و خاورمیانه. زیرگونه canadensis در آمریکای شمالی و زیرگونه‌های daphanea و japonica در آسیا و ژاپن پراکنش دارند.
ویژگی‌های ظاهری گونه عقاب طلایی
طول بدن 75 تا 88 سانتیمتر و گستردگی بالها 204 تا 220 سانتیمتر است. بزرگ‌ترین عقاب ایران با بال‌های بلند و گسترده، شاه‌پرهای اولیه گسترده شبیه به انگشتانی بلند و رو به بالا و با دم بلند است. نر و ماده همشکل (ماده اندکی بزرگتر) و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرنده بالغ روی تنه قهوه‌ای تیره، تارک سر و پس گردن قهوه‌ای طلایی و پوش‌پرهای میانی بالها کرم تا زرد مایل به قهوه‌ای است که تشکیل نواری روشن، روی بالها می‌دهد. زیر تنه قهوه‌ای تیره تا روشن، لبه بالها در زیر همچنین انتهای دم بلندش تیره رنگ است. پرنده نابالغ شبیه به پرنده بالغ ولی رنگ عمومی بدن قهوه‌ای تیره است و تارک و پس سر زرد مایل به قهوه‌ای دارد. قاعده شاه‌پرهای اولیه و ثانویه در زیر بالها لکه سفیدی دارند که در پرواز به خوبی دیده می‌شود. دم نیز سفید و نوار سیاهی در انتها دارد
ویژگی‌های زیستی گونه عقاب طلایی
در کوهستان‌های مرتفع، تپه ماهورها، استپ‌ها، جنگل‌ها و تالاب‌های واقع در مناطق پست به سر می‌برد.
- پرواز و شکار: پروازی قدرتمند و باشکوه با بال‌زدن‌های قوی دارد. با بال‌هایی هم سطح بدن در دوایری بزرگ بال‌بازرَوی می‌کند. اغلب به تنهایی یا جفت دیده می‌شود. در طول روز مسافت زیادی را در جستجوی طعمه بال‌بازرَوی می‌کند و گاهی ساعت‌ها روی صخره یا درختی بلند که دید خوبی به اراضی پیرامون داشته باشد، می‌نشیند. بیشتر از پستانداران، پرندگان و گاهی خزندگان، ماهی‌ها و یا لاشه آن‌ها تغذیه می‌کند. برای شکار معمولاً در ارتفاع پایین پرواز می‌کند و با یک شیرجه ناگهانی و سریع طعمه را با چنگال‌های خود صید می‌کند.
- تولید مثل: جوجه‌آوری از اواسط بهمن تا اواسط اردیبهشت آغاز می‌شود. تک همسر است و آشیانه‌اش توده‌ای بسیار بزرگ و حجیم از شاخه‌های ضخیم و ترکه‌های چوب با پوششی از شاخه‌های برگ‌دار است که آن را در بیرون‌زدگی‌های صخره‌ای، لبه پرتگاه‌ها و یا روی درختان بنا می‌کند. معمولاً آشیانه سال‌های قبل را بازسازی و ترمیم می‌کند و هر سال مواد جدیدی به آن‌ها می‌افزاید که ممکن است ارتفاع آشیانه را به چند متر هم برساند. جفت‌ها اغلب در قلمرو خود چندین آشیانه دارند و در سال‌های مختلف به طور متناوب از آن‌ها استفاده می‌کنند. معمولاً 2 و به ندرت 1 تا 3 تخم نیمه بیضی کوتاه، به رنگ سفید، با خال‌ها و لکه‌های قهوه‌ای، قرمز بلوطی و خاکستری کمرنگ و به ابعاد 59.4 × 76.7 میلیمتر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها 43 تا 45 روز به طول می‌انجامد جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، تا حدی ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. در ابتدا از طریق منقار به منقار توسط پرنده ماده تغذیه می‌شوند و معمولاً جوجه کوچکتر در رقابت با جوجه بزرگتر در ربودن غذا از مادر شکست خورده و تلف می‌شود. جوجه‌ها پس از 30 روز قادرند تا بدون کمک مادر از غذای آورده شده به آشیانه تغذیه کنند. پرورش جوجه‌ها 65 تا 70 روز طول می‌کشد ولی همچنان تا حدود 20 روز پس از آن قدرت پرواز چندانی ندارند.
زیستگاه گونه عقاب طلایی
این پرنده در کوهستان‌های کم گیاه و خشک جنگل‌های کوهستانی، تپه‌ماهورها، دشت‌ها و صخره‌های ساحلی به سر برده و روی درختان بلند یا لبه پرتگاه آشیانه می‌سازد. در ایران بومی و فراوان است.
مکان‌های مهم زادآوری گونه عقاب طلایی در ایران
عقاب طلایی در کوهستان‌های مرتفع رشته کوه البرز و زاگرس زادآوری دارد.
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
پراکندگی گونه عقاب طلایی
- پراکنش در جهان: این عقاب در آمریکای شمالی، اروپا، شمال آفریقا، آسیا و کشورهای خاورمیانه پراکنش دارد.
- پراکنش در ایران: در سراسر نواحی کوهستانی ایران بومی است. به صورت گسترده مقیم مناطق کوهستانی نواحی شمال و غرب کشور است و از نواحی جنوب شرقی تا بلندی‌های استان کرمان و کوه بزمان در استان سیستان و بلوچستان نیز دیده می‌شود. در پاییز و زمستان در مناطق کم‌ارتفاع در حاشیه مناطق کوهستانی نیز دیده می‌شود.
- پراکنش در تهران: بارها در آسمان شهر تهران رکورد شده است اما در شرایط طبیعی برای زندگی به داخل شهر (مانند پارک‌ها و فضاهای سبز) وارد نمی‌شود. آمارهای متعددی از سقوط این پرنده در منازل توسط آتش‌نشانی گزارش می‌گردد.
مهاجرت سالیانه (کوچ) گونه عقاب طلایی
جمعیت زادآور این گونه پراکنش زیادی از اروپا تا حاشیه قطب شمال، ترکیه و ایران دارد. عقاب طلایی بالغ مهاجرت طولانی نمی‌کند اما جوان‌ها و نابالغ‌ها ممکن است از زیستگاه‌های زادآوری بسیار دور شوند. در ایران به خصوص در امتداد رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز در تمام فصول می‌توان عقاب طلایی را مشاهده نمود.
وضعیت حفاظتی گونه عقاب طلایی
در فهرست پرندگان در معرض خطر انقراض ایران قرار دارد و دارای ارزش حفاظتی است.
روش‌های شناسایی گونه عقاب طلایی
شناسایی در حالت پرواز از راه دور: کاملاً تیره دیده می‌شود. سیلوئت بدن (بلندی دم، شکب لال‌ها و ...) و نحوه‌ی نگه داشتن بالها مشخصه‌ی خوبی برای شناسایی است. زیر بالها در جوان‌ها تیره است اما یک لکه سفید مشخص در پایه شاه‌پرهای اولیه دیده می‌شود. دم سفید است و در انتها یک بند تیره ضخیم داردو در زیر بالها نیز سفیدی یکدست بزرگی در پایه شاه‌پرهای اولیه و پایه تعدادی از شاه‌پرهای ثانویه دیده می‌شود.
در نابالغ‌ها دم شبیه جوانهاست ولی لکه سفید کوچکتر و کمی چرک است. سفیدی داخل بال نیز شبیه جوان‌ها و کمی کوچکتر است. روی بالها در پایه شاه‌پرهای اولیه لکه روشن و پرهای پوششی میانی وبزرگ در روی بالها کمی روشن‌تر دیده می‌شود.
زیر بدن در بالغ‌ها تیره و روی بالها لکه روشن دیده می‌شود (پرهای پوششی میانی و بزرگ روی ساعد). دم دو رنگ دیده می‌شود که پایه خاکستری و در انتها بند تیره داردو از نمای زیرین، شاه‌پرهای بالی خاکستری دیده می‌شوند که در انتها یک نوار تیره وجود دارد.
- شناسایی در حالت پرواز از نزدیک: علاوه‌بر سیلوئت که کمک خوبی به شناسایی می‌کند، از نمای نزدیک می‌توان طرح و رنگ داخل شاه‌پرهای پروازی را بهتر مشاهده کرد. نوک بالها خیلی گرد است (P6 تا P8 از بقیه شاه‌پرها بزرگتر هستند). نابالغ‌ها و جوان‌ها به‌سادگی از روی سفیدی بزرگ و نمایان داخل بالها و دم قابل شناسایی هستند (این لکه سفید از روی بالها نیز به خوبی نمایان است). نابالغ‌ها و بالغ‌ها در پشت بالها (پرهای پوششی میانی و بزرگ در بالای شاه‌پرهای ثانویه در بازو) رنگ نخودی دارند. بالغ‌ها دمی خاکستری با انتهایی تیره دارند که راه‌راه‌های محوی نیز در آن دیده می‌شود. در زیر بالها، پرهای پوششی کوچ به رنگ قهوه‌ای، پرهای پوششی میانی و بزرگ قهوه‌ای تیره، شاه‌پرها خاکستری (با راه‌راه‌های نازک و به هم فشرده) و در انتهای بال نوار تیره دیده می‌شود. وسط بال از دست‌ها و محل اتصال بال به بدن پهن‌تر است.
- شناسایی در حالت نشسته: به طور مایل و زاویه‌دار می‌نشیند. شانه‌ها خیلی بزرگ است. رنگ طلایی روی سر و پشت گردن کاملاً با صورت و رنگ زیر بدن در تضاد است. بالغ‌ها و نابالغ‌ها در روی شانه‌ها و پرهای پوششی رنگ قهوه‌ای- نخودی دارند که با رنگ شاه‌پرها و زیر تنه در تضاد است. نابالغ‌ها قهوه‌ای تیره هستند و دم سفید و در انتهای آن بند ضخیم تیره دارند (طرح دم ممکن است تا 5 سالگی بماند اما سفیدی آن کم‌تر شده و چرک‌تر دیده می‌شود.
بخش‌های بدون پر (لخت) گونه عقاب طلایی
پاها، بینی و لبه دهان در تمام سنین زرد است. در جوان‌ها رنگ چشم قهوه‌ای تیره و از سال دوم تا چهارم به بعد قهوه‌ای روشن می‌شود. منقار در جوان‌ها سیاه، ولی پایه آن خاکستری است. اما با افزایش سن سیاهی منقار کم و فقط در جلو منقار دیده می‌شود.
فازهای رنگی متفاوت گونه عقاب طلایی
این گونه در ایران فازهای رنگی متفاوت ندارد.
گونه‌های مشابه عقاب طلایی
ممکن است با سایرگونه‌های جنس Aquila اشتباه شود اما از روی سیلوئت به راحتی قابل تمایز است. نحوه نگه داشتن بالها هنگام پرواز و طرح و بلندی دم علامت خوبی برای شناسایی آن است. فرم بالغ عقاب شاهی شبیه‌ترین گونه به عقاب طلایی است.
- گونه عقاب شاهی: در فرم بالغ و نزدیک به آن زیر بدن و پرهای پوششی کاملاً تیره است و مانند عقاب طلایی خرمایی رنگ نیست. پرهای پوششی بزرگ روی بال نیز کاملاً تیره است و لکه قهوه‌ای روی پرهای پوششی میانه دیده می‌شود. در سیلوئت نیز متفاوت هستند. دم عقاب شاهی کوچکتر است. در هنگام بال‌بازرَوی اغلب بالها را صاف و در موازات بدن نکه می‌دارد (حتی گاهی کمی قوز در بالها دیده می‌شود)، اما عقاب طلایی بالها را کمی رو به بالا نگه می‌دارد.
تشخیص جنسیت گونه عقاب طلایی
دو جنس نر و ماده شبیه به هم هستند. ماده‌ها جثه‌ی درشت‌تری دارند. اگر هر دو جنس در کنار هم نباشند تشخیص دشوار است. در نرها گلو، گردن و زیر بدن تیره‌تر از ماده‌هاست.
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
طبقه‌بندی گونه عقاب طلایی
Aquila chrysaetos
Morphological characteristics: 75-88 cm length and 204-220 cm wingspan. The largest eagle in Iran with long straight wings, extended primaries forming long fingers, and long tail. Sexes similar (female slightly larger) with no seasonal variation. Adult bird with dark brown upperparts, golden brown nape contrasting sharply with dark throat, brownish cream to brownish yellow middle wing-coverts which show as a light band on wings. Underparts dark to pale brown, edge of underwing and tips of tail long and dark in colour. Juvenile similar to adult, showing dark brown body and yellow cap and nape, tail white with broad black tip and large white patches at bases of inner primaries, visible from above and especially below.
Biological characteristics: Prefers high mountains, hills, and lowland forest, venturing to nearby steppe and wetlands to feed. Flight powerful and graceful with strong wing-beats. Soars in great circles with wings at same level as body. Usually solitary or in pairs. Soars on thermals in search of food or perches on cliffs or tall trees with a good view of surrounding areas. Feeds mainly on mammals, birds, sometimes reptiles, fishes and their carrion. Flies usually at low height to catch prey and grips prey with a sudden fast swoop. Breeding starts early February to early May. Monogamous. Nest made of thick sticks and twigs covered with leafy branches, built on rock-ledges, cliffs, or trees. Usually reuses previous nest, adding some new material to it, increasing the height of nest to several meters. Pairs often have several nests in territory and use them alternately. Usual clutch 2, rarely 1-3, short semi-oval white eggs mottled with brown, chestnut-red, and pale grey spots, 76.7 × 59.4 mm in size. Eggs hatch after 43-45 days. Chicks semi-altricial and nidicolous. Fed bill-to-bill by female parent. Able to feed on food carried to nest-rim after 30 days. When two chicks present, smaller one often receives little food and is defeated. Fledging period 65-70 days though not able to fly well until 20 days later.
Distribution and abundance: A widespread, but not numerous, resident of mountainous areas of northern and western Iran. Also Seen in Kerman highlands and Bazman Mountains in Baluchestan.
Conservation status: Listed in endangered species of Iran and is of conservation values.